Evo kako izgleda Jevrejsko groblje u Beogradu - klikom na parcelu otvorices detaljnu mapu.
Click on the region you need to explore.

Sefardsko groblje je na opstini Palilula a Askenasko Zvezdara

Pogledaj  spisak sahranjenih     Radnik na groblju Branislav Kostić tel: 060 5595518   o groblju i sahranjivanju brine Hevra Kadisa

======================================================
                                                            u l i c a     M I J E     K O V A C E V I C A                                                                                              
======================================================

Prvo jevrejsko groblje je bilo na poceku danasnjeg Obilicevog venca - na tom platou je pornadjena nadgrobna ploca iz 1641. O tome svedoče ne samo ostaci nađenih nadgrobnih ploča prilikom kasnijih iskopavanja, već i sačuvan plan grada Johana Batiste Gumpa iz 1688.

Drugo jevrejsko groblje je bilo na Tasmajdanu - gde je danas tasmajdanski park ??

Sledece (Staro groblje) u Dalmatinskoj / Djusinoj ulici od 1730 do 1890 odakle su spomenici preseljeni na novo (Sefardsko groblje) kupljeno 1888.

Danas Beograd ima dva jevrejska groblja - neaktivno askenasko i novo sefardsko, a oba su bogata umetnickim radovima, o tome pise Dr. Mirjam Rajner:

Novo jevrejsko groblje

…mada su groblja povezana sa idejom smrti i nestajanja, posmatrana sa jednog istorijskog, pa i istorijsko-umetnickog gledista, ona mogu pruziti dragocene podatke upravo o zivotu ljudi, o odredjenom razdoblju njihovog delovanja…

----- * -----

Prema "Svedocanstvu" (1) kojim se potvrdjuje da je Djordje Kurtovic iz Sapca prodao Crkveno-skolskoj jevrejskoj opstini u Beogradu zemljiste u Grobljanskoj ulici (danas Ruzveltovoj) na kojem se sada nalazi Sefardsko groblje, ono datira iz 1888. Kad je Novim generalnim planom za grad Beograd 1925. konacno odluceno da se Staro jevrejsko groblje potpuno iseli iz Dalmatinske ulice nastala je potreba da se dalje prosiri kupljeno zemljiste za Novo jevrejsko groblje (2). Nakon tog prosirenja, Sefardsko groblje je do danas zadrzalo istu povrsinu i funkciju. U Katastru groblja Saveza jevrejskih opstina Jugoslavije zabelezeno je da njegova povrsina iznosi 12.748 kvadratnih metara na kojoj se nalazi 4.000 nadgrobnih spomenika.

Preko puta Sefardskog groblja, u istoj Ruzveltovoj ulici, nalazi se Askenasko groblje koje je u stvari deo beogradskog Novog groblja, a odvojeno je od njega zidom. Pripreme terena za ovo groblje vrsene su istovremeno sa otkupom zemljista za beogradsko Novo groblje, koje je nastalo 1876. Prilikom nabrajanja pripadnika razlicitih veroispovesti koje se sahranjuju na Novom groblju, u izvestaju Beogradske opstine za 1919-26. pominju se i Askenazi, koji kao i pripadnici drugih vera imaju svoju odvojenu parcelu (3).

Datirajuci s kraja XIX veka, Novo jevrejsko groblje se svojim nadgrobnim spomenicima, zanimljivim kamenorezackim ostvarenjima i cesto vrednim skulptorskim resenjima ukljucuje u opsta stilska i umetnicka kretanja. Emancipacija evropskih Jevreja u toku XIX veka i njihovo ukljucivanje u razlicite vidove drustvenih aktivnosti izazvali su zelju za dokazivanjem tog novog, ravnopravnog polozaja.To se na podrucju umetnicke delatnosti ostvarivalo podizanjem reprezentativnih gradjevina (monumentalnih sinagoga, jevrejskih domova i skola), pa i raskosnih nadgrobnih spomenika. Zelja za izjednacavanjem sa nejevrejskom okolinom sukobljavala se sa svescu o vlastitom poreklu i tradiciji, pa je tako u pogledu nadgrobnih spomenika cesto dolazilo do neobicnih i eklekticnih resenja. To je karakteristicno i za beogradsko Jevrejsko groblje.

Zeleci da dobijemo sto pregledniju sliku, a istovremeno da obuhvatimo najzanimljivija i najvrednija resenja, spomenike Novog jevrejskog groblja smo grupisali u nekoliko celina (4):

• spomenici specificnih sefardskih i askenaskih oblika,
• spomenici preseljeni sa Starog jevrejskog groblja
• spomenici sa karakteristicnim jevrejskim motivima
• spomenici sa razlicitim simbolickim motivima u punoj plastici i reljefu nastali pod uticajem nejevrejske sredine
• spomenici sa portretnom skulpturom u punoj plastici i reljefu
• grobnice sa arhitektonskim resenjima razlicitih stilova
• spomenici palim borcima i zrtvama iz proslih ratova

Tokom vremena postalo je uobicajeno da se sefardske nadgrobne ploce postavljaju horizontalno, a askenaske vertikalno, kako je istaknuto u uvodnom delu ovog rada. Kasnije se te razlike gube, osobito kod monumentalnije resenih nadgrobnih spomenika. Za beogradsko Novo jevrejsko groblje je karakteristicno da mladji spomenici, askenaski i sefardski, imaju najcesce dvojezicne natpise, hebrejske i srpske, i cesto duze epitafe. Spomenici preseljeni sa Starog jevrejskog groblja su vec pomenuti. To su horizontalne kamene ploce sa imenom pokojnika samo na hebrejskom jeziku i godinom smrti, bez duzih epitafa. Nad zajednickom grobnicom rabina i ucitelja Jevrejske beogradske opstine, koji su preneti sa Starog jevrejskog groblja, grobarsko udruzenje "Hevra Kadisa" podiglo je 1928. godine spomenik u obliku sarkofaga. Iste godine je podignut i spomenik nad genizom, "skrovistem starih neupotrebljivih svetih knjiga i utvari," kako je zabelezeno u epitafu, koje su ukopane na ovom groblju "po propisima jevrejskog zakona 1894. g." Otvoren svitak Tore (na kojem je uklesan navedeni tekst) i knjige, simbolicno ukazuju na namenu ove grobnice.

Grupa spomenika sa uklesanim ili plasticno obradjenim jevrejskim simbolima je najspecificnija. Ona se priblizava tradiciji jevrejske ikonografije i vekovima izrazavanom otporu prema figurativnoj predstavi. Takva vrsta dekoracije nije cesto i obilno koriscena na Novom jevrejskom groblju, ali se ipak pojavljuju primeri ruku podignutih u svestenicki blagoslov kao simbol roda Koena, vrca i zdele (lavora) za ritualno pranje ruku, simbol porodice Levija, Davidove zvezde i menore, koje su ucestalije.

Veliku i raznoliku skupinu predstavljaju spomenici sa simbolicnim motivima u punoj plastici i reljefu. Upravo se ovde mogu mozda najbolje pratiti s jedne strane uticaj tradicionalnog, a sa druge zelja za savremenoscu. Teznja da se izbegne figurativno ocituje se u uklesanim simbolima kao sto su zalosne vrbe, ili relejfno izvedeni detalji kao sto je slomljena grana, ili uveli pupoljak, koji svojim simbolicnim jezikom govore o prolaznosti i nestajanju. Smelije i manje konvencionalno resenje na decjem grobu je prikaz ptice koja je ispala iz gnezda. Istovremeno se javljaju i radovi koji upravo figurativnim repertoarom ukazuju na istu temu vezanu za umiranje. Kao primeri se mogu navesti putto koji place izveden u punoj plastici, ili zena koja je oplakujuci obgrlila mrtvacki kovceg. Na ovom mestu treba svakako izdvojiti vajarsko delo Tome Rosandica (1878-1958) nad grobnicom Ruze i Jakova Klopfera. Vec i samo ime poznatog vajara govori o visokoj umetnickoj vrednosti tog dela. Muska i zenska glava izvedene u visokom reljefu simbolizuju ceznju koja izvire iz istovremenog priblizavanja i udaljavanja likova pokojnika. Kao posebno zanimljivi mogu se izdvojiti spomenik koji predstavlja avion u padu i spomenik sa reljefno prikazanom jerusalimske Wolfsohn biblioteke. U oba slucaja zelelo se i klesarskom vestinom, sem recju epitafa, iskazati ponesto o pokojnikovom zivotu i smrti. Kod prvog primera je rec o avionskoj nesreci, dok kod drugog, zahvaljujuci natpisu, saznajemo da je pokojnik bio "haluc" koji je "na svom putu za Erec Jisrael nesretnim slucajem poginuo u Beogradu, 29. jula 1933.g."

Portretna skulptura u punoj plastici ili reljefu predstavlja savremeniji nacin obelezavanja nadgrobnih spomenika. Bronzani reljefi sa glavama pokojnika u profilu ili en face su prilicno brojni. Mogucno je izdvojiti nekoliko umetnicki vrednih radova. Javljaju se imena skulptora kao sto su Petar Palavicini (1887-1958), Nandor Glid (1924-1997), Aleksandar Zarin (1923-). Glidovi radovi se nalaze na grobovima pojedinih istaknutih clanova posleratne jevrejske zajednice (S. Adanja, H. Lederer, A. Vajs). Portretna skulptura u punoj plastici je izuzetno retka, pa belezimo dva ostavrenja: bronzanu bistu A. Lekica koju je 1958. izradio Sremcic, te kamenu bistu devojke nad grobnicom porodice Manhajm koju je izradio A. Zarin 1950. godine. Zasebnu grupu tvore spomenici koji sadrze elemente pojedinih arhitektonskih stilova, karakteristicnih za razdoblja istoricizma u arhitekturi (XIX vek sa retardacijama u XX veku). Belezimo ugledanja na islamsko turbe, mavarske lukove i floralnu dekoraciju Istoka, ali i stubove i zabate u duhu neoklasicizma. Ovde treba pomenuti i kapelu na Novom jevrejskom groblju koju je projektovao ing. Josif V. Albala, a osvecena je u decembru 1934. godine (5).

Spomenici palim borcima i zrtvama proslih ratova predstavljaju monumentalna skulptorska resenja. Vazno mesto zauzima "spomenik izginulim ratnicima [132 pala jevrejska heroja] u proslim ratovima za spas, slobodu i ujedinjenje Otadzbine (1912-1919)." U izvestaju Crkveno-skolske jevrejske opstine za 1926-29. godinu zabelezeno da je ovaj spomenik otkriven "2. oktobra 1927. g. na ratnickoj parceli Novog jevrejskog groblja u prisustvu Nj. V. Kralja, mnogobrojnih velikodostojnika i gradjanstva." Spomenik je podignut prema projektu arh. Samuila Sumbula, a izradio ga je kamenorezac Josif Dajc. Na kraju glavne aleje Sefardskog groblja nalazi se spomenik posvecen jevrejskim zrtvama fasizma. Monumentalno skulptorsko ostvarenje je savremeni rad arh. Bogdana Bogdanovica (1922-), otkriven 1952, za koji je autor nagradjen Oktobarskom nagradom Beograda. Uz originalnost i izuzetno snazan utisak koji ostavlja spomenik, zanimljivo je pomenuti ugradjivanje fragmenata, pa i celih nadgrobnih ploca ispisanih hebrejskim tekstom, cije se poreklo vezuje za Staro jevrejsko groblje na Paliluli. U grupu komemorativnih spomenika spada takodje spomenik podignut austrijskim Jevrejima koji su 1941. ubijeni u Zasavici kod Sapca. Spomenik je podigla Jevrejska opstina u Becu prema projektu arh.Anrija Mesulama nakon prenosa posmrtnih ostataka osam stotina zrtava, koji je izvrsen 1959. godine. Jevrejska opstina u Beogradu je 1976. podigla spomenik nad zajednickom grobnicom u kojoj su sahranjeni posmrtni ostaci dece umrle od spanske groznice i drugih bolesti izmedju dva svetska rata, a ciji su zasebni spomenici bili unisteni. Spomenik je izradjen prema projektu slikara Jove Curcica.

Novo jevrejsko groblje je odrzavano, te i danas vrsi aktivnu funkciju. Askenasko groblje nije vise u upotrebi.

 tije nišmato/a cerura bicror ahajim