GENIZA

  posle ciscenja spomenika 2024.

Geniza na Jevrejskom groblju u Beogradu
 

Skrovište svetih knjiga
prenosimo iz Politike

Toru, molitvenike i druge knjige i predmete koji više nisu za upotrebu, a sadrže Božje ime, zabranjeno je baciti u smeće, već se oni pohranjuju u genizu

Dostojanstvena tišina zaklopiće se svuda oko posetioca čim se zatvori teška kapija koja razdvaja groblje od bučne beogradske Ruzveltove ulice. Taj svečani muk ni po čemu ne razdvaja jevrejsko od drugih groblja. Ali to već čini veliki spomenik pred kojim stražare dva kamena lava i dvoglavi orao koji se ugnezdio na stubu sa uklesanim krstom sa četiri ocila i Davidovom zvezdom. Na samom je ulazu u sefardsko groblje i posvećen je Jevrejima stradalim u Prvom svetskom ratu. Iako u dnu aleje sa ulaza vidljiv je i monumentalni spomenik žrtvama holokausta, delo arhitekte Bogdana Bogdanovića. Među herojima i žrtvama, večnim počivalištima običnih i neobičnih ljudi, smestilo se jedno za koje je neupućenom posetiocu natpisom na nadgrobnom spomeniku odmah stavljeno do znanja da nije reč o običnom grobu, već skrovištu. To je geniza na kojoj je umesto slike pokojnika isklesan razmotani svitak Tore, a spomenik ukrašen knjigama sve razjašnjava svojim epitafom: „Skrovište starih, neupotrebljivih svetih knjiga i utvari koje su ukopane po propisima jevrejskog zakona 1894. godine”. Geniza na hebrejskom znači „pohranjeno” i odnosi se na prostoriju u sinagogi u kojoj se odlažu svete knjige kao što su Tora, molitvenici i druge knjige i predmeti koji više nisu za upotrebu a sadrže Božje ime, objašnjava nam propise jevrejskog zakona pomenute na nadgrobnom spomeniku glavni rabin Jevrejske zajednice Srbije, Isak Asijel.

– Takve knjige i predmete je zabranjeno baciti u smeće, zato što je Jevrejima u Tori zapoveđeno ne samo da poštuju Boga, nego i mesta i predmete koji su sa njim povezani, kao što je rečeno: „Poštujte svetinju Moju, Ja sam Gospod“. Takođe je zabranjeno uništiti papir, knjigu ili predmet koji sadrže deset Božjih imena. Zabranjeno je uništiti ili oskrnaviti svetu knjigu bilo da je napisana na hebrejskom ili na nekom drugom jeziku. Treba pažljivo rukovati sa pohabanim ili pocepanim knjigama, pa čak i sa otkinutim i iscepanim listovima svetih knjiga – kaže Asijel.
Sve što se skupi u sinagogama, posle nekog vremena odnosi se na jevrejsko groblje i tu sahranjuje, pa se genizom zovu i takva grobna mesta.

– U nekim mestima, na primer, to je bilo svakih sedam godina. Toru koja se više ne može koristiti treba smestiti u vodootporan spremnik i sahraniti. Pokrov Tore i sve ostale predmete koji su korišćeni uz nju, takođe treba sahraniti po isteku njihove upotrebe. Nema posebnog obreda koji prati čin sahranjivanja svetih knjiga i predmeta – ističe rabin Isak Asijel.
Gotovo slučajno jedna geniza otkrivena je i 2006. godine u Nišu. Spomenik potiče iz 1920. godine, a pronašli su ga tridesetak mladih Jevreja iz Srbije, Hrvatske i Bosne i Hercegovine koji su učestvovali u projektu uređenja i pretvaranja u memorijalni kompleks niškog Jevrejskog groblja. Znalo se, svakako da ona postoji, jer je 1939. godine niški rabin Avram Daniti pisao da su niški Jevreji bili veoma revnosni u pohranjivanju podataka, beležnica i knjiga, pa nije ostao nijedan važan podatak za Jevrejsku zajednicu u Nišu, sem nekih beležnica iz prvih dana ove opštine.

– Iako je Jevrejima zapoveđeno da poštuju svete predmete, treba imati na umu da se predmeti uvažavaju ne zbog njih samih, nego je Bog taj koji ih čini svetim, u skladu sa navedenim stihom: Bog je taj koji traži poštovanje – kaže rabin.
Više od 280.000 jevrejskih rukopisa i fragmenata iz perioda između devetog i devetnaestog veka otkriveno je 1864. godine u jednoj sinagogi u starom Kairu. Ta kairska geniza danas je najpoznatija od svih „skrovišta knjiga”, a dokumenti pronađeni u njoj rasvetlili su mnoge stvari koje se tiču verske, društvene i ekonomske istorije Jevreja.

– Solomon Šehter je 1890. godine ubedio vođe kairske zajednice da se rukopisi prenesu u univerzitetske biblioteke u Kembridž i Jevrejski teološki seminar u Njujorku, tako da su i danas dostupni. Pre nekoliko godina u Njujorku sam imao priliku da u rukama držim pergament koji je napisao najveći kodifikator jevrejskog prava i filozof rabi Moše ben Majmon, poznat kao Majmonides, koji je živeo u dvanaestom veku u Fostatu, današnji Kairo. To je bio pergament iz Kairske genize – kaže rabin Isak Asijel.
 

Jelena Čalija
objavljeno: 19.11.2012.