KANAN...EREC IZRAEL...JUDEJA....PALESTINA...IZRAEL
Prostor onoga sto danas politicki i geografski zovemo Izrael i Palestina, sa povrsinom od svega 27.800 km kvadratnih, u 3500 godina dugoj istoriji nosio je vise imena koja su ga oznacavala i odredjivala bilo geografski, politicki ili duhovno (verski).
Ime koje ima prvenstveno versko znacenje u jevrejskoj tradiciji, mada se koristilo i u geografskom oznacenju za Zemlju. Prema Bibliji, ukazavsi se jevrejskom praocu Abrahamu
(u Mesopotamiji) Bog mu je rekao „Idi iz zemlje svoje i od roda svojega u zemlju koju cu ti ja pokazati! I ucinicu od tebe velik narod koji ce biti blagosloven medju narodima sveta
(knjiga Postanka 17:8,knjiga Izlaska 6:4)“.
Ovo Bozje obracanje i obecanje odredilo je u duhovno – verskoj svesti Jevreja da im Bog dodeljuje OBECANU ZEMLJU. Mada se u Starom zavetu (jevrejskom) ne koristi direktno to ime, vec se ono prvi put pojavljuje u Novom zavetu (Poslanica Jevrejima; 11:9) i kasnije, opsteprihvacen je naziv za Zemlju Izraela. Za one koji ce kasnije ziveti u njoj to je materijalno ostvarenje njihovog verovanja u dobrobit zivota u „zemlji kojom tece med i mleko“, a za one koji su prognani ziveli u izgnanstvu, u dijaspori, taj naziv nosi duhovnu snagu, veru i nadu povratku u tu, od Boga Obecanu zemlju.
Ovo ime prvi put se pojavljuje u pisanim dokumentima u 15 veku pre nove ere kod Akadjana
/pisu ga Kinani(m) i Kanahnu/, Egipcana / Kn(a)n(a)w/, i Fenicana i Jevreja / pisu ga K(a)n(a)n. Naucnici veruju da lingvisticki odredjuje „nesto“ sto je tamno crvene ili ljubicaste boje (boje skoljki koje karakterisu priobalni deo tog prostora, boje zalaska sunca – gledano iz pozicije naroda koji zive istocno od Kanaana i boji tkanine koju su proizvodili i njome trgovali Fenicani, koji zive u njegovom susedstvu).
On je geografski pojam koji odredjuje prostor siri i od danasnjeg Izraela (obuhvata i juzni deo danasnjeg Libana i Sirije). U Bibliji termin Kanaan oznacava prostor od grada i luke Sidon na severu do Gaze na jugu (knjiga Postanka 10:19). Stanovnistvo Kanaana nije bilo homogeno, ne pripada jednom narodu i politicki nikada nije cinilo jednu drzavu. To su pretezno semitski narodi (sto se vidi i iz naziva tamosnjih gradova-drzavica; Jeriho, Megido, Gebal, Sidon, Hazor, Akra, Sekem, Askelon ) pretezno Amoricani. Kasnije prodiru Hiksi, pa zapadno semitska plemena Amuru, Edomljani, Moabcani, Aramejci, a sa severa takozvani „narodi sa mora“.
1200 – te godine pre nove ere u Kanaan prodiru Jevreji (u knjizi o Joshui 12 – pobrojani su 31 kralj sa kojima se bore Jevreji prilikom naseljavanja Kanaana) koji uglavnom asimiluju zateceno stanovnistvo, cime se postepeno i gubi to njegovo ime. Kanaanski uticaj i kultura produzavaju se u vecim obalnim gradovima na severu (Tir, Sidon, Gebal) sa tim da se i tu gasi upotreba imena Kanaan, a zamenjuje ga ime Fenicija. To predstavlja kraj onoga sto se zove kanaanski period i geografsko-politickog oznacenja onoga sto se zvalo Kanaan, a nastupa pocetak dominacije Jevreja.
Ovo ime predstavlja prvo odredjenje Jevreja kao naroda ali i geografski pojam koji oznacava teritoriju koju oni naseljavaju. Prema Bibliji, Abrahamov unuk Jakov (treci praotac jevrejskog naroda) dobiva ime Izrael u cast njegove borbe sa andjelom; „tvoje ime nece biti vise Jakov, nego Izrael, jer ti si se borio sa Bogom (El) (knjiga Postanka 32:28,29)“.
Jakov ima dvanaest sinova cije su porodice postepeno izrasle u dvanaest plemena koja su zajedno cinili narod (jevrejski). Prema njegovom novom, od Boga datom imenu, Izrael, njihovi potomci su se poceli zvati „sinovi Izraela (Jakova)“ – Izraelci, a zemlja koju su naseljavali ZEMLJA (naroda) IZRAELA. Taj naziv je prvi put pomenut u Misni i oznacavao je teritorij koji su naseljavali dvanaest plemena naroda izraelskog (Ruben, Shimon, Efrajim, Juda, Isahar, Zebulon, Josef, Benjamin, Dan, Naftali, Gad i Asher ). Prvo poznato pominjanje ovog imena „ Izrael“ odnosno dece Izraela (za sto je danas sinonim „ Jevreji“), van biblijskih izvora, je u natpisu kod Merne – phata, kralja Egipta, 1225.god. pre nove ere. Za vreme britanske uprave Palestinom (1918.g. – 1948.g.) Jevreji koriste ime Zemlja (Erec) Izrael kao ime svoje domovine, koja cini britansku mandatnu teritoriju.
Ujedinjenjem dvanaest jevrejskih plemena pod vodstvom prvoproglasenog kralja Saula i uspostavom jevrejske kraljevine pod imenom IZRAEL, 1020.g. pre nove ere, Jevreji – Izraelci dobivaju svoju prvu drzavu sa svim atributima iste (kralj, glavni grad, svestenstvo, stalna vojska, granice, novac). Termin IZRAEL tako sada ima geografsko i politicko oznacenje. A i drustveno jer oznacava kraljevinu.
To traje sledecih 90 godina (vreme kraljeva Saula, Davida i Solomona) da bi posle politicke i teritorijalne podele kraljevine Izrael, kao rezultat politickih nesuglasica, to ime oznacavalo samo severnu drzavu, kraljevinu Izrael (kraljevinu deset plemena ), koja je opstala narednih 208 godina (period vladavine 19 kraljeva) dok je 722.g. pre nove ere nije pokorila Asirija, dok je na jugu narednih 344 godina opstala, kao samostalna drzava, juzna jevrejska kraljevina Judeja, sve do 586.g. pre nove ere, kada je pokorava Vavilon (kralj Nabukodonosor).
Juzna jevrejska drzava, kraljevina JUDEJA (930 g.p.n.e. – 135. g..n.e.) obuhvatala je teritorij plemena Juda i Benjamin, sa Jerusalemom kao glavnim gradom. Ista pod dinastijom Hasmonejaca (142. – 63. god. p.n.e.) dozivljava svoj teritorijalni vrhunac obuhvatajuci skoro celu teritoriju i bivse severne kraljevine Izrael (Samarija i Galileja ).
Kao samostalna drzava ili pod stranom vlascu ( Vavilonci, Persijanci, Grci, Rimljani ) njeno jevrejsko ime JUDEJA opstaje preko hiljadu godina ( 1065 godina) sve do 135. god.n.e. Ovim imenom se, dakle, oznacava kako jevrejska drzava (bilo samostalna ili vazalna) tako i njena teritorija. To ime koriste i Jevreji i nejevreji (u geografskim kartama, dokumentima, prepisima). Ime JUDEJA upisano je i u Rimu na slavoluku „Tita osvajaca Judeje“ (komandanta rimskih legija u Judeji koji je ugusio ustanak Zelota – jevrejske stranke ekstremnih rodoljuba i privrzenika cistote vere), kao i na za tu priliku iskovanom novcu, na kojem je na latinskom pisalo „Judeja devicta, Judeja capta“ (porazena Judeja, osvojena
Judeja).
135.god., legije rimskog generala Severa, posle trogodisnjeg, jevrejskog ustanka protiv Rimljana pod vodstvom Bar Kohbe, guse taj ustanak, a rimski car Hadrijan odlucuje da „za kaznu“ Jevrejima zbog njihovih stalnih pobuna, dvostruko kazni Jevreje Judeje. Obnavlja razoreni Jerusalem ali mu daje strano ime – Elija Kapitolina, a Judeji daje ime Palestina. Time kaznjava Jevreje jer celoj njihovoj zemlji daje ime njihovih starih protivnika – Filistejaca, naroda koji je vec iscezao sa istorijske scene.
Dakle, ime koje nije bilo ime neke zemlje (drzave), vec ime naroda koji je iscezao davno pre nove ere i koji je ziveo na mnogo manjem (uglavnom priobalnom) prostoru od onoga sto ce kasnije, po tom juzno Egejskom narodu, rimski car Hadrijan nazvati Palestinom. U kasnijoj hriscanskoj terminologiji, posebno u Evropi, najcesce upotrebljavano ime kojim se oznacava postojbina hriscanstva i mesto rodjenja, zivota i delovanja Isusa Hrista. Uz to versko odredjenje koristi se i kao geografski pojam, ali nikada nije bilo politicko ime za neku drzavu ili zemlju.
To ime dolazi od hebrejske reci Peleset (Philisti) i u ranijoj istoriji (pre skoro tri hiljade godina) oznacavao je mali, uski, pretezno priobalni deo teritorije na potezu od Gaze do Asdoda koju su u to vreme naselili Filistejci. I po biblijskim i po egipatskim izvorima Filistejci su narod poreklom sa juzno Egejskih obala i ostrva, verovatno Krita (Jer.47:4,
Amos 9:7, Ponovljeni Zakoni 2:23) poznati u istoriji kao jedan od „naroda sa mora“. Oni su u drugom valu napada tih naroda pobedili i opustosili Hititske zemlje i ostrvo Kipar, a Egipat napadaju u osmoj godini vladavine faraona Ramzesa III (oko 1190. godine p.n.e.), ali posto su odbijeni naseljavaju se na obale Peleseta – Philisti (latinski Palestine) u podrucju gradova Askelona, Asdoda, Gata, i Gaze porazivsi te kanaanske gradove, a osnivaju grad Ekron. Tim gradovima vladaju vladari koji se zovu seranim. Kod njih je jak minojsko–mikenski (grcki ) kulturni uticaj, ali postepeno potpadaju pod semitski uticaj kako jezikom kojim govore (srodno aramejskom ) tako i po pismu kojim se sluze (od devetog veka pre nove ere fenicko – hebrejskim). Njihova licna imena su uglavnom preuzeta od starosedelaca Kanaanicana. Brojni ritualni objekti koje su gradili bili su pod egejsko – grckim uticajem, ali imena svih poznatih bogova koje su postovali su semitska (Dragon, Astarta, Baal – Zebub). Biblijski izvori navode da su bili u stalnom sukobu i ratu sa Izraelcima – Jevrejima (knjiga o Sudijama 14:3; 15:18; Prva knjiga Samuilova 17:26; 18:25). Vremenom polako nestaju i asimiluju se u okolne narode.
Ali ime teritorija koje su oni naseljavali (latinski Palestina), 135.god.n.e., rimski car Hadrijan dace celoj jevrejskoj (Judejskoj) zemlji kao kaznu Jevrejima zbog stalnih pobuna i ustanaka. Od cetvrtog veka n.e. ime Palestina se koristi za oznacenje te, sada rimske provincije i to tzv. „ Prva“, „ Druga“ i „Treca“ Palestina (Judeja, Samarija i Galileja). Usponom, jacanjem i sirenjem hriscanstva (narocito za vreme krstaskih ratova 1099.god.–1291.god.) to ime ce se odomaciti medju evropskim hriscanima. Za vreme arapskog osvajanja i dominacije Palestinom (636.god.–1099.god.) oni ne koriste to ime vec ga zamenjuju nazivima provincija kojima daju imena prema gradovima u njima. Za vreme turske dominacije (Otomanska imperija 1517,god.–1917.god.) Palestina je u sastavu i pod imenom provincije Sirije. U to vreme Jevreji, koji su vecinom vec dugo u dijaspori u Evropi, pod tamosnjim uticajem takodje pocinju koristiti ime Palestina kao geografsko odredjenje domovine iz koje su prognani.
Stalno prisutna zelja i ideja Jevreja dijaspore za povratak u staru domovinu narocito ce doci do izrazaja koncem 18.-tog veka jacanjem ideje cionizma, a posebno nakon prvog Cionistickog kongresa 1897.god. u Bazelu. Od 1881.god. pocinju organizovana useljavanja – povratak (alije) Jevreja u Palestinu iz Rusije, Nemacke, Poljske itd. Upucenost Jevreja prema imenu PALESTINA ogleda se i u cinjenici da se u samom Erecu (Palestini), a i van njega osnivaju razne jevrejske institucije koje u svom imenu imaju naziv Palestina; Palestinska Kooperativna kompanija (1922.god.), Palestinska ekonomska korporacija (1926.god.), Palestinska steditno – kreditna banka, Palestinska vodokompanija, Palestinska kancelarija (1908.god.– osnovana kao deo Svetske cionisticke organizacije), Jevrejska agencija za Palestinu (1921.god. – danasnji Sohnut), novine „Palestina Post „ (danasnji „Jerusalem
Post”), radio stanica “Glas Palestine “ (danas Radio Izrael ) i itd. Dakle, ovaj period karakterise da se i u jezickom i u pojmovnom smislu ime PALESTINA veze iskljucivo za Jevreje i jevrejske institucije. U to vreme Arapi u Palestini i van nje nemaju nikakav istorijski, verski, ili politicki odnos prema ovom imenu. Oni sebe zovu Arapi ili palestinski Arapi, sto tad jos uvek nema narodnosno ili politicko odredjenje vec samo cinjenicu da zive na teritoriji koja se zove Palestina. Tako ostaje cak i po osnivanju Izraela 1948.god. pa sve do 1964.god. kada se formira Palestinska oslobodilacka organizacija (PLO) na celu sa Jaserom Arafatom. Tada se prvi put ime Palestina pocinje koristiti kao narodnosno i politicko odredjenje Arapa u Palestini. Danas se to politicki zloupotrebljava insistirajuci na navodnoj iskljucivoj vezi Palestinaca i Palestine i negiranja veze Jevreja i Palestine, sto nema nikakve istorijske utemeljenosti (istine).
Ovo ime ima prvenstveno versko oznacenje i koristi se ponajvise u verskoj literaturi hriscana. Za Jevreje „svetost „ se ogleda u sledecem: to je Zemlja od Boga „obecana“ jevrejskom narodu, sto je samim tim cini svetom. To je mesto (Jerusalem) gde je podignuto najvece svetiste vere i mesto hodocasca, veliki Hram, kao posvecenje Abrahamovoj spremnosti na zrtvu Bogu svoga sina Isaka, sto se smatra trenutkom jevrejskog primanja vere u jednoga Boga. Tu je i pecina Makpela (Hebron) grobnica gde su sahranjeni bezmalo svi jevrejski preci: praoci Abraham, Jakov i Isak i pramajke Sara, Rebeka i Lea. Tu su grobnice najvecih sinova Izraela medju kojima grob kralja Davida (brdo Cion), proroka i sudija (dolina Kidron, Maslinova gora, Sanhedrin), grad Silo– Sekem (danas Nabulus), mesto prvog polaganja Zavetnog kovcega sa Deset bozjih zapovedi (najveceg pravno – moralnog kodeksa jevrejskog naroda).
Ovaj naziv je jos vise u jezickoj upotrebi prisutan u hriscanskoj kulturi i govoru (Holy Land, Tera Santa) kao mesto „rodjenja“ hriscanske vere, a odredjuje ga: mesto rodjenja
(Betlehem), prorokovanja (Nazaret) i smrti i vaskrsnuca Isusa Hrista (Jerusalem).
U islamskoj i arapskoj kulturi i religiji samo grad Jerusalem, kao treci po vaznosti grad posle Meke i Medine, nosi verski znacaj jer je to mesto (stena) odakle je Muhamed u snu usnuo da je „uzleteo“ na nebo (ona ista stena na kojoj je Abraham trebao zrtvovati sina Isaka sto je cini svetim mestom Jevreja pa je nad njom bio i sagradjen Hram u koji je kralj Solomon polozio Zavetni kovceg sa Deset bozjih zapovedi). Tu, na temeljima tog porusenog jevrejskog Hrama nad tom stenom, arapski kalif Abed el Malik, 691.god. gradi dzamiju (Omarova ili Kupolu nad stenom). Arapi postuju i jevrejskog praoca Abrahama (pod imenom Ibrahim) kao oca njihovog praoca Ismaila (iz Abrahamove veze sa sluskinjom, Egipcankom, Hagarom ), pa i oni postuju mesto gde je Abraham sahranjen – pecinu Makpelu u Hebronu, na cijem ulazu, takodje, grade dzamiju, sto postaje razlogom i mestom stalnih sukobljavanja Jevreja i Arapa u Hebronu.
Ovo ime je u upotrebi samo kod Jevreja i nosi simbolicno znacenje. To je brdo u Jerusalemu. Prvi put se ovo ime koristi za tvrdjavu Jebusita. Kralj David 1010. god.p.n.e. osvaja tvrdjavu sagradjenu na brdu Cion i daje joj ime Ir David – Grad Davidov (druga knjiga Samuilova 5:7; prva knjiga Kraljeva 8:1). Kao deo novouspostavljene jevrejske prestonice Jerusalema, ime Cion postaje sinonim za ceo grad Jerusalem. Sam kralj David ce svoj vecni mir naci u grobnici – sinagogi na brdu Cion. Za vreme Makabejaca koristi se i za oznacenje Brda Hrama (najveceg jevrejskog svetilista). Posebnu snagu i vaznost ovo ime dobiva za vreme Vavilonskog ropstva kad je ime Cion postalo sastavni deo molitve u Psalmima „dok sedimo na reci Vavilon, zalimo i placemo, kada mislimo na tebe Cione“ (Psalmi 137:1) i cuva nadu i veru u povratak. Prema Bibliji (Novi Zavet) na tom mestu je i prostorija „soba poslednje vecere“ pa je u prvom veku tu podignuta i mala crkva. U taj pomen red Franjevaca u neposrednoj blizini na brdu Cion podize crkvu Pocivenja svete Marije (1342.god., obnovljenu 1936.god.). U modernoj istoriji koriscenje naziva CION dobiva novo znacenje 1887.god. osnivanjem u Rusiji pokreta „ Prijatelji Ciona“. Osnovni moto ovog pokreta je ozivljavanje jevrejskog bica u Palestini. Ime postaje sinonim za celu Zemlju. Prvi grad koji su posle puno vekova Jevreji 1883.god. osnovali u Zemlji nosi ime Rison le Cion – „ Prvi u Cionu“ (misli se na celu Zemlju). Ponukan znacenjem koju rec Cion ima kod Jevreja, Natan Birnbaum 1891.god. za pokret koji se stvara, a koji ima za cilj povratak Jevreja u Zemlju Izraela, prvi put koristi naziv nacionalno–politicki Cionizam. To znacenje ostace do danas kao odredjenje prava i potrebe Jevreja za domovinom i svojom drzavom u Zemlji Izraela.
Na dan proglasenja ponovne uspostave jevrejske drzave, 14. maja, 1948.god. Jevrejsko narodno vece i Svetski cionisticki savet se odlucuju izmedju dva moguca imena nove drzave, Cion i Izrael, da ime drzave bude IZRAEL (Medinat Israel ).