Chagall   

nastavak 2

ako nisi procitao prvi deo

Iste 1908 g. Chagall je nastavio da se druzi sa likom violiniste i nakon intimnog portreta ujke (slika 2) naslikao u delu "Muzicari" (slika 4) anonimnog, ulicnog sviraca u pratnji pomocnika kako svira seoskom paru, pred snegom pokrivenim kucicama.

Putujuci klezmeri (slika 5) su bili cesta pojava na drumovima istocne Evrope i po prirodi posla ti narodni jevrejski muzicari su igrali ulogu kulturnih posrednika: pozivani da sviraju na jevrejskim i hriscanskim proslavama oni bi asimilirali folklornu muziku krajeva kroz koje su prolazili i kombinovali je sa drevnim, istocnjackim melodijama jevrejskih molitvi i religioznih pesama. Njihova svirka je cesto uspevala da premosti svetove i oni su postajali umetnici bez granica - nesto sto je Chagall mozda vec tada zeleo da bude, a sigurno posle i postao. Univerzalna moc muzike i dvojno obitavanje klezmera - njenih stvaralaca – u jevrejskom i ne-jevrejskom svetu mora da su privukli mladog slikara vec u tim ranim godinama jer je i on sam stvarao umetnost koja je bila i licna i jevrejska i univerzalna. Zelja za istovremenom egzistencijom u oba sveta – jevrejskom i ne-jevrejskom – podudarala se sa dvojnom egzistencijom putujuceg violiniste i Chagall je upravo u njegovom liku otkrio model za samoga sebe. Violinista moze da se dakle shvati kao alter ego samog Chagalla. Cini se da je takvo dvojno pripadanje naznaceno i neobicnom odecom fidlera iz 1920. g. (slika 1): dok ga talith katan i dugi mantil vezuju za tradicionalni jevrejski svet, karirane pantalone deluju moderno i "zapadnjacki" – mozda poslate u paketu iz Amerike, odakle su mnogi iseljenici potpomagali svoju rodbinu u "starom kraju."

Ipak, u tom ranom radu (slika 4) lik violiniste se javlja iskljucivo odeven kao tradicionalni Jevrejin, bradat i – sa tamnim naocarima koje nagovestavaju da je slep.

I ovde je moguce naci paralela u stvarnom zivotu, jer su cesto upravo slepi ulicni sviraci balalajki i violina, opisivani u ruskim i jevrejskim pricama, svojom svirkom umeli da izazovu snazne emocije i - sucut svoje publike – dok bi pomocnik sakupljao novac. No, izuzetna plava boja naocara Chagallovog violiniste ukazuje i na druge izvore.

Plava boja je bila jedna od omiljenih boja Simbolista. Za pesnike i slikare tog pokreta na prelomu vekova plava je bila boja sumraka kada vid postaje nejasan i senke dugacke, kada svetlost i jasnoca dana polako nestaju u nastupajucoj tami noci, kada masta i unutarnji zivot zamenjuju stvarnost. Chagall je upoznao njihove pesme, prozu i clanke dok je studirao u St. Petersburgu i verovatno znao da se u simbolistickim krugovima muzika cenila kao najvisi oblik umetnosti, najblizi duhovnom i apstraktnom poimanju sveta. Iako nije mogao da tada jos poznaje Picassovog "Starog gitaristu" iz 1903 g. koji svira slep (slika 6), ta slika - jedna od najpoznatijih dela iz Picassovog plavog, simbolistickog perioda – moze da nagovesti i smisao Chagallovog slepog violiniste. Oba slikara su stvorila lik muzicara-umetnika koji zbog pomanjkanja vida stvara neovisno od vanjskog, vidljivog, materijalnog sveta: njegova umetnost – muzika – je rezultat unutarnjeg procesa.

Slepilo, muzika i duhovnost su mogli da podsete Chagalla i na price iz jevrejske tradicije. Medju legendama Baal Shem Tova, cuvenog osnivaca hasidskog pokreta, je i jedna metafora koja treba da poduci vernike o vaznosti istinske molitve, izgovarane sa uvek obnovljenim zarom i emocijama. U toj prici jedan kralj dnevno uziva u svirci svog omiljenog violiniste. No da ne bi upao u rutinu i da bi svirao svaki puta sa novim elanom, kao da to cini po prvi puta, kraljev violinista je zahtevao da svaki dan dovedu sa pijace u kraljevski dvor po jednog novog coveka. Svirajuci svaki puta pred drugim slusacem, koji jos nikada nije cuo njegovu svirku, violinista je mogao da svaki puta da sve od sebe – kao prvi puta - i kralj je tako svaki puta mogao da uziva u njegovoj virtuoznoj svirci. Jednog dana konacno ta igra dojadi svemocnom kralju i on odluci da oslepi svog omiljenog violinistu kako vise ne bi morao stalno da trazi i dovodi novog slusaca. Od tada je violinista, vise ne videci, samo zamisljao da ga svaki puta neko novi slusa i njegova svirka je i dalje nastavila da bude sveza i originalna. Iako mozda surova, ta prica, kao i Simbolizam, ukazuje na snagu unutarnjeg sveta, "slepog" prema oblicjima vanjskog, opipljivog, materijalnog sveta. Slicnu predodzbu Chagall je verovatno znao iz jos jednog jevrejskog predanja koje ne samo da daje vaznost unutarnjem, duhovnom svetu, vec i uklanja strah od nestajanja i smrti. Na pitanje zasto se umrlom coveku zatvraju oci Zohar, glavno delo jevrejskog misticnog ucenja i kabbale, odgovara: da bi ih zatvorio pred prizorima iz ovog sveta i time otvorio pred prizorima iz ono drugog.

I upravo taj drugi, Chagallovski svet mi vidimo na njegovoj slici "Muzicari" (slika 4). Dok je violinista komponovan na jos tradicionalan nacin, u skladu sa akademskim crtezom, njegov pomocnik izgleda kao da ima grbu i iskrivljene noge! Iako je mozda jadnik stvarno tako izgledao, on istovremeno deluje dvodimenzionalno, disproporcionalno, okruzen tamnim konturom, kao karikatura. "Nevesti" crtez se nastavlja i dalje i seoski par deluje smesno, iskrivljenih proporcija i fizionomije – ona je ogromna sa velikom nogom koja joj strsi pod suknjom, a on je mali, plosnat i naceren. Takvi likovi, iako puni duha i humora, sigurno nisu verne "kopije" ljudi vidjenih u vanjskom svetu koji nas okruzuje, vec kreacije samog Chagalla koji je kao njegov slepi violinista zatvorio oci prema realnom i stvorio novi, imaginarni, vlastiti svet.

Takav nerealni Chagallovski svet je nov i svez i upravo ga zelena boja na licu i desnoj ruci violiniste u "Muzici" (slika 1) najbolje opisuje: na Jidisu, kao i na mnogim drugim jezicima, zeleno asocira nezrelo, naivno, decje i pocetno. No zelena boja lica moze da ima i drugaciju konotaciju i da podseca na bolest - i smrt kao njen rezultat – kako nam govori jos jedna narodna izreka. Sam Chagall nas podseca da je to istovremeno i boja suprotna crvenoj. Kad u svojoj biografiji pokusava da objasni zasto je naslikao zeleni lik Jevrejina, umetnik kaze da mu se cini da je na tog Jevrejina pala senka njegovog vlastitog, chagallovskog tuznog srca. Buduci da je srce crveno a boja senke - komplementarna zelena, zeleno lice je istovremeno i tuzno kao kod starih i bolesnih, ali i srecno kao kod naivnih, jos "zelenih" i mladih. Zelena boja lica naseg violiniste dakle podseca da je on i jedno i drugo – i star i mlad i kraj i pocetak, stalno obnavljan i vecan, kao i narod iz kojeg potice.

Mia Rajner ©, Jerusalim

Avgust 2004.

Nastavak sledi u <trecem delu>