Likovni umetnici i njhova dela U voljenoj zemlji - antologiji useljenika iz bivse Jugoslavije u Izraelu
Uz literarne priloge antologija U voljenoj zemlji predstavila je i likovne radove: dvadeset i jednog umetnika – slikara, skulptora, graficara i dizajnera, raznih generacija, tokova zivota i umetnickog izraza. Takva raznolikost ne samo da nas upoznaje sa sirokim dijapazonom i bogatstvom stvaralastva clanova nase male zajednice, vec i ukazuje na toliko karakteristican pluralizam i mnogojezicnost kojima umetnici poreklom iz Jugoslavije govore. Antologija tako okuplja "starosedeoce" i siroj izraelskoj javnosti poznate umetnike kao Piri Jarden, Izziku Gaona, Gezu Apfela, Dana Reisingera, Avraham Omria i druge, dok su sa druge strane predstavljeni "novopridosli." Medju predstavnicima tih mladjih generacija, koji su svoje cesto ratom prekinute umetnicke karijere nastavili u Izraelu, nakon aliye 1990tih godina, srecemo Marinu Tosic, Desanku Fogel, Tamaru Mirkovic, Loru Levi, Raphaela Emmet i Planinku Kovacevic. No, zanimljivo je da se tematski pa cak i stilski te dve grupe umetnika ne dele prema generacijama, umetnickoj naobrazbi i iskustvu stecenom u suocavanju sa zivotom pod novim podnebljem, vec se njihovi radovi mogu svrstati u grupe odredjene prvenstveno klasicnim umetnickim formama - portret, pejsaz, mrtva priroda i abstrakcija. Unutar takve podele, kojoj se mogu pridruziti i tipicno "jevrejske" teme kao Holokaust i Biblija, moguce je onda otkriti – i tu je mozda i najzanimljiviji elemenat – licno sukobljavanje sa unutarnjim procesom potrage za identitetom svakog pojedinog umetnika.
Grupa portreta je najveca, sto i nije neuobicajeno: portret otkriva svetove ljudi oko nas; slikajuci ga umetnici interpretiraju te svetove i omogucuju nama posmatracima da se na najdirektniji nacin "povezemo" sa likom koji nam i nesvesno postaje poznat dok ga posmatramo, koji u nama budi interes za drugoga i dijalog sa njim.
 |
Tako je "Portret" Piri Jarden uradjen olovkom 1967. g. izuzetno ekspresivan i neposredan dok predstavlja model – stariju zenu pod sesirom – u trenutku ponesto nepoverljivog posmatranja, postrance, ali uz prikriven osmeh i izrazajne, osetljive oci (slika 1). Piri Jarden, rodjena 1915 u Kisacu, u Vojvodini, je studirala grafiku i slikarstvo na akademijama u Becu, Milanu, Firenci i Parizu. U Izraelu od 1950, pripada starijoj generaciji umetnika jugoslovenskog porekla.
|
|
Crtez olovkom u boji "Detalj modnog crteza" Lore Levi (Mladje) (slika 2) zapravo pripada u dizajnerske radove. No, model prikazan u trenutku odmora, cak i pasivne povucenosti – a ne na modnoj pisti kao bezlicni maneken, daje ovom radu karakteristiku intimnog portreta. Naglasene, prevelike koscate ruke i kolena ukazuju na jednaku ekspresivnu, individualnu vrednost prisutnu i u portretu Piri Jarden. Lora Levi (Mladja) rodjena je u Zagrebu 1972.g., no srednju skolu likovnih umetnosti je zavrsila u Sarajevu gde je 1990. pocela da studira graficki dizajn na Akademiji likovnih umetnosti. Od 1991. zivi u Izraelu gde je specijalizirala modni dizajn i radi u struci.
|
 |
 |
Iako apstraktan, "Svemirski portret" Shoshe Talik (Ruzice Eregic) (slika 3), rodjene 1938 u Podravskoj Slatini, jednako je ekspresivan kao i gornji portreti. On zraci energijom boja koje prskaju na povrsini platna. Nakon zavrsetka beogradskog Fakulteta likovnih umetnosti, Shosha je doselila u Izrael 1965. g. i uz slikarstvo nastavila da se bavi muzikom i pisanjem poezije.
|
Za razliku od ta dva rada, slika "Spokoj" Desanke Fogel, (slika 4) najmladje od ucesnika, deluje smirujuce. Obli obrisi zenskog tela, sklopljene oci i kombinacija tople, osuncane boje koze sa plavom bojom mora podseca na leto i culno srastanje sa toplinom i mediteranskim podnebljem. Student Sapir koledza u Sderotu, Desanka se istakla radovima na podrucju umetnicke fotografije.
Crtez ugljenom Mary Wolf nazvan "Mihael" (slika 5) neobican je utoliko sto predstavlja odsecak portreta zatvorenih ociju. Medjutim, dok zatvorene oci kod Desanke Fogel ukazuju na opustanje sa zeljom za punim prepustanjem, u ovom radu sklopljene oci iza naocala kao i "odsecen" gornji deo glave upucuju na udaljavanje od okoline, kroz san ili koncentrisanost na unutrasnji zivot modela, kome mi kao gledaoci ne pripadamo. Mary Wolf, rodjena 1936. u Banja Luci zivi od 1944. u Izraelu gdje je studirala na odseku za grafiku Akademije Bezalel u Jerusalimu.
Povlacenje u svet imaginacije i refleksije predstvalja i pastel bez naziva Planinke Kovacevic (slika 6). Zenski portret vidjen je istovremeno kako prolazi kroz i odrazava se u plohama ogledala ili stakla, ostavljajuci posmatraca nesigurnim i sa pitanjem da li gleda u stvarni lik, odsjaj lika ili sliku lika. Ta nesigurnost je jos vise naglasena kontrastom crno-bele sahovske table u pozadini koja deluje daleko realnije od portreta zene. Planinka, rodjena u Nisu 1949. doselila je u Izrael 1999. kao vec poznata i priznata umetnica kako u Beogradu, gdje je zavrsila Fakultet likovnih umetnosti, tako i u inostranstvu.
Potpuno drugacije deluje slika "Kockar iz Neve Sha'anana" Marine Tosic (slika 7). Sukob urbane, ulicne sredine - obelezene blokovima stambenih kuca u pozadini - sa ulicnom magijom spretnog kockara deluje snazno i primitivno. Kockareve brze pokrete ruku Marina skoro decje opisuje umnozavanjem tih istih ruku. Istovremeno srce na izlozenoj karti, Magen David na lancicu, brojevi (datum?) na majici kockara, zena i muskarac, sve deluje kao simbol i podseca na licnu "igru srece" dok avioni u pozadini deluju pretece. Marina, rodjena 1968. u Sarajevu zavrsila je u rodnom gradu Umjetnicku skolu, a postdiplomske studije u Krakovu, kao stipendista Poljskog Ministarstva kulture. U Izraelu, gdje zivi od 1991, se profesionalno bavi muzikom i slikarstvom.
Sledeca tema koja po brojnosti radova privlaci paznju je pejsaz. Mnogi slikari imigranti, i tu umetnici iz bivse Jugoslavije ne cine izuzetak, su pri dolasku u Izrael intenzivno dozivljavali susret sa ovdasnjim pejsazom i svetlom, toliko drugacijem od evropskog. Suhoca, pustinja, snazno sunce i prostranstvo plavetnila bez oblaka prozimaju slike pejsaza bez obzira na razlike u godinama i razlicitim skolama slikara.
Tako Einan Cohen slika skoro abstraktni "Izlazak sunca" koristeci upravo te osnovne boje izraelskog pejsaza – zutu i plavu. Stvarajuci osecaj vibrirajuce toplote on nemalo podseca na rad americkog slikara jevrejskog porekla, Marka Rothka (slika 8). Cohen, rodjen u Zagrebu 1933. g., useljava u Izrael 1948. Od 1965 do 1986 boravi u Evropi i
bavi se animiranim umetnickim filmom te izlaze u brojnim samostalnim i grupnim izlozbama.
Lora Levi-Altarac, rodjena u Sarajevu 1941 i profesor grafickog dizajna, useljava u Izrael 1991 g. U "Čičku" uradjenom suvom iglom (slika 9), Lora skoro na renesansni nacin pronalazi lepotu u obliku sasusene i trnovite biljke dok istovremeno aludira izborom upravo takvog raslinja, a ne recimo rascvetanog i bujnog oleandra, na tezinu ovdasnje egzistencije.
Bogoljub Srebric, je prvenstveno poznat kao cuveni jugoslovenski kompozitor i urednik Muzickog programa Radio-Beograda. Rodjen u Vrscu, 1923. g. on je uselio u Izrael 1993. da bi tek tu, u poslednjih deset godina zivota, otkrio zelju i talenat za slikarskim izrazavanjem. Njegov pejsaz "Mrtvo more – pogled sa Masade" (slika 10),
uradjen uljem na kartonu, svojim monotonim izborom boje i vidljivom teksturom skoro taktilno docarava pustinjski krajolik, na granici abstraktnog.
Bodljikava, pustinjska vegetacija se javlja i u radu "Sabres" Alekse Levia (slika 11), ulja na platnu naslikanog 1961.g. Aleksandar-Aleksa Levi, rodjen u Beogradu 1932. dolazi u Izrael 1945. i nastanjuje se isprva u kibucu Šaar Haamakim, a zatim u Nahariji. U Italiji uci tehniku zidnog slikarstva.
Liana Gross, rodjena u Dubrovniku 1947. g., doseljava u Izrael 1966.g. te studira na Akademiji Bezalel u Jerusalimu i na univerzitetu u Haifi. Od 1995. izlaze na brojnim samostalnim i grupnim izlozbama u Izraelu i Hrvatskoj. Njen "Jerusalem"(slika 12) ponesto kao i lik zene Planinke Kovacevic, deluje zamagljeno i nestvarno, pre kao "onozemaljski" nego "ovozemaljski" Jerusalim.
Medju "klasicnim" umetnickim temama se javlja i dekorativna "Mrtva priroda" Ichaka Tarkaya (slika 13). Rodjen 1935. g. u Subotici Tarkay je preziveo Mauthauzen i posle Drugog svetskog rata doselio u Izrael gde uci slikarstvo. Njegovi radovi odisu prvenstveno interesom za boju i formu i otkrivaju njegov interes za umetnicke pravce s pocetka 20. veka.
Tematski su mozda najintersantniji radovi Tamar Hirschl-Rotmiler i Tamare Mirkovic. Iako ih deli vise od trideset godina i razliciti periodi dolaska u Izrael, obe reaguju na proces prozivljen u toku emigracije i imigracije. Tamar Hirschl-Rotmiler, rodjena u Zagrebu 1939.g. studirala je umetnost na Akademiji Bezalel u Jerusalimu i na seminaru za nastavnike umetnosti u Tel Avivu, te izlagala u Izraelu, Americi i Nemackoj. Njen monumentalni diptih "Exodus 1" i "Exodus 2" kombinovanom tehnikom prica pricu odlazenja iz sveta ratnog stradanja i Holokausta i dolazenja u Izrael (slika 14). "Exodus 1" je uzi i na poledjini geogrefaske karte predocava lik muskarca u crnoj uniformi koji stoji raskrecen nad sinama pruge koja nestaje u tunelu. Pod njim, sa druge strane pruge javlja se lik ledjima okrenute i pognute majke sa devojcicom koju drzi za ruku dok obe deluju izgubljeno i nezasticeno. "Exodus 2" zauzima dve trecine dela i koristeci ponovo geografsku kartu za pozadinu ulazi u dijalog sa prvim delom. Tako sad vojnik u crnom postaje kapetan broda obucen u belo koji stoji na plavom moru dok mu iza gleve vijore zastave Izraela ali i drugih zemalja i njihove boje se slivaju po karti bojeci tela plesaca i dopiruci do nove grupe majki sa decom sad odevenih u sarolike evropske i orijentalne haljine i okrenute ka posmatracu. Isecene fotografije kapije Straog Grada u Jersualimu i Masade predstvaljaju ikone nove zemlje i podsecaju na njene drevne korene. Umetnicki jezik Tamare Mirkovic, rodjene u Novom Sadu 1972. g., daleko je vise minimalisticki nastrojen, iako ne i manje simbolican. Tamara dolazi u Izrael nakon bombardovanja Jugoslavije 1999. g., koje je zatice pri samom kraju studija i zapocete umetnicke karijere u Beogradu i Novom Sadu. Serija njenih radova "Kraj puta" (1-4) (slika 15) nista ne slavi. Nasuprot, podseca na veliko, prazno parkiraliste na kojem su "ostavljene" ili "zaboravljene" pojedine forme, boje i oblici aludirajuci tako na kraj vlastitog (?) puta.
Tema Holokausta je direktno zastupljena jedino u radu Ladislava Silašia, rodjenog u Subotici 1925. g. koji je od citave njegove porodice jedini preziveo Holokaust. U Izraelu od 1951. Silasi radi kao glumac, dekorater, organizator izlozbi i slikar. Njegov rad "Uplasene oci" naslikan 1999. g., direktno se oslanja na poznatu fotografiju decaka uzdignutih ruku iz Varsavskog geta (slika 16).
Biblijska tema javlja se u slikama Raphaela Emmeta i Avrahama Omria. "Deset zapovijesti" Emmeta (slika 17) deluju kozmicki i surealisticno, dok ""Pravedni Josef" Omria (slika 18) iako malog formata podseca na zidno slikarstvo i primitivnu umetnost. I ovde se radi o predstavnicima mlade i stare generacije, pa tako je Raphael Emmet koji zivi u Izraelu od 1991., rodjen u Beogradu 1966. g., i tamo se i skolovao za umetnika, dok je Omri starosedeoc, rodjen u Sarajevu 1914 i u Izraelu, u kibucu Šaar Ha'amakim, vec od 1934.g. Autodidakt, Omri je stvorio brojne radove u tehnici zidnog slikarstva, mozaika i ulja.
Na kraju jos da pomenemo i ucestvovanje Geršona-Geze Apfela (Janošhaza, Madjarska 1922 - Haifa, 1999), Izzike Gaona (Sarajevo, 1938 – Jerusalim, 1997) i Dana Reisingera (Kanjiza, 1934). Svo troje umetnika u stvari pripada siroj izraelskoj umetnickoj i kulturnoj sceni kojoj su pridoneli na polju karikature, dizajna, ilustracije, graficke umetnosti, umetnicke edukacije, muzeologije i drugih srodnih oblasti. Njihovi radovi u antologiji – karikatura (Apfel); dizajn staklenih vaza (Gaon) i graficki dizajn (Reisinger) samo su skroman primer njihovog bogatog i raznolikog opusa.
Juni 2005, Jerusalim
PROCITAJ JOS O OVOJ KNJIZI