ISTORIJSKO NASLEĐE JEVREJSKIH OPŠTINA
EX-JUGOSLAVIJE i JUDAIKA
Pre nešto više od godinu dana, juna meseca 2004. godine, u hotelu Šereton u Jerusalimu održana je izložba i aukcija predmeta judaike.
Predmeti su bili podeljeni prema oblastima, zemljama , vremenu i jeziku na kojem su bili pisani. Pored hebrejskog i jidiša od stranih jezika isticali su se : engleski, francuski, nemački, latinski, italijanski, portugalski i drugi. Mnogi predmeti označili su period u kojem su Jevreji živeli. Kroz dokumenate, spise i knjige mogle su se naslutiti tragedije vezane za period inkvizicije, antisemitizma, sovjetskog režima, perioda pre i posle prvog i drugog svetskog rata kao i period života u bivšoj Palestini, borbe cionista za novu državu Izrael i novijih lidera kao što je Hercel, Žabotinski. Među predmetima nalazili su se : knjige vezane za hasidut, mistiku i filozofiju života- kabalu, zatim knjige tore, talmuda i njhovih komentara, molitvenici, antički primerci hagade i pisma poznatih rabina. Pored njh izložene su minijature, mape Izraela, albumi, pamfleti i plakati.
Među mnogim predmetima, posebnu pažnju privukla su tri iz Jevrejskih Opština sa prostora eks- Jugoslavije, iz kojih se može saznati sledeće :
R. HRVATSKA
Zadužnica Jevrejske opštine Križevac iz 1898. godine
Sa specijalnom uredbom Hrvatske vlade donete 7 kolovoza 1898. godine, pod brojem 39454 u Zagrebu odobren je zajam od 20 000 kruna potrebnih za izgradnju buduće sinagoge i Jevrejske Opštine .
Odluka vlade Republike Hrvatske nastala je nakon podnešene molbe od strane Jevrejske zajednice Križevac. Uprava zajednice je na svom odboru održanom 18.studena 1894. godine donela odluku o potrebi izgradnje buduće sinagoge i obnovu zgrade Jevrejske Opštine .
Nakon donešene odluke vlade uprava Opštine izdala je 400 zadužnica u vrednosti od 50 tadašnjih kruna, u cilju otplate zajma . Zadužnice su bile štampane u veličini od 40 : 20 cm ( veličina današnje standardne razglednice), dvojezično na hrvatskom i nemačkom. Na zadužnici je prikazana slika tadašnje opštine i ispod nje slika budućeg hrama-sinagoge. Zadužnicu su potpisali predsednik, blagajnik i odbornici Opštine. Citirano je takođe, da je tadašnja Opština bila sastavljena od malih broja porodica i bila pod uticajem Jevreja iz Mađarske i Nemačke. Jevreji ove opštine bili su Aškenazi.
BOSNA I HERCEGOVINA
Deonice Jevrejske Banke Sarajevo iz 1922. godine
Jevrejska Centralna Banka u Sarajevu izdala je nekoliko emisija od 25 deonica u visini od 2500 kruna. Naziv banke pisan je trojezično : latinično, ćirilično i u vidu vodenog žiga na hebrejskom jeziku.
Takođe u vidu vodenog žiga u vrhu deonice ističe se velika Davidova zvezda. Na deonici stoji natpis - uputstvo: " da osoba koja poseduje deonicu je uplatila 2,500 kruna, i samim tim postala deoničar Jevrerjske Centralne Banke u Sarajevu, sa pravima i dužnostima koje ima svaki deoničar prema pravilima ove banke". Na izložbi je istaknuto, da nisu poznata štampana dela u Sarajevu na hebrejskom jeziku i da zbog toga ovaj izložbeni predmet predstavlja izuzetnu istorijsku vrednost. Takođe je navedeno da zbog tragične istorije Jevreja iz Bosne i Hercegovine u drugom svetskom ratu, moguće je da je ujedno ova deonica ujedno i jedini sertifikat sarajevskih Jevreja iz tog perioda.
SRBIJA
Obveznice društva "Oneg Šabat i Gemilut Hasidim" Beograd iz 1922 godine
Ove obveznice izdala je Crkveno školska Jevrejska Opština u Beogradu za potrebe solidarnosti i potpore siromašnim familijama i njihovih izdataka povodom održavanja šabata, višestruke pomoći i davanja kredita. Pored toga, cilj zajednice takođe je bio osnivanje nove zajednice u Beogradu, podizanje sinagoge i bolnice. Obveznica je štampana na ćirilici, a naziv udruženja –"Oneg šabat i Gemilut Hasidim", takođe i na hebrejskom, odnosno Ladino-sefardskom jeziku. Ističe se da je u to vreme većina lokalnih Jevreja govorilo Ladino.
Na obveznici ističu se dve gravure (crteži). Sa desne strane jedna žena stoji na svetskom globusu i donosi sak sa novčićima, a sa druge strane, druga žena na nedrima drži bolesnu osobu. Iza nje u pozadini ističe se zgrada bolnice i natpis "Oneg šabat 1922". Visina obveznice imala je vrednost od tadašnjh 500 dinara.Obveznica je bila veličine 49 : 37 cm, sa okvirom od malih i velikuh Davidovih zvezda.
Istaknuto je da je u to vreme u Beogradu živelo 20.000 Jevreja i to je ujedno bila jedna od glavnih vodećih opština Srbije
Interesantno je napomenuti da su sva tri izložbena predmeta finansijske prirode i da iako potiču iz raznih perioda i regiona, početna cena na izložbi bila je identična : 800 $ (USA dolara ), a poželjna prodajna cena 1.200 $.
Za bilten udruženja Jevreja iz ex –Jugoslavuje u Izraelu -"MOST", pripremio: Yakir Kostadinović, M.Sci.
