U 2004toj i New York Forward pise o groblju: http://www.forward.com/ 

Politika 24. decembar 2003.

 Seliti žive ili mrtve

''POLITIKA'', utorak 16. decembar 2003.

NA JEVREJSKOM GROBLJU U NISU

ROMI U RABINOVOJ KAPELI

Nadgrobne ploce u temeljima romskih kuca

Na Jevrejskom groblju u Nisu nalazi se kapela koja je po zvanicnim papirima vlasnistvo Jevrejske opstine Nis ispod koje je grob rabina. Ali, za Rome Ljubinku i Dzemu i njihovo petoro dece je ova kapela postala drugi dom. Kad su je pronasli, bila je ruinirana. Posto su okrecili zidove i betonirali pod resili su da se usele. Sad im sarkofag cuvenog niskog rabina Rahamima Naftalija Gedalje, koji se nalazi ispod kapele sluzi kao dvorisni sto, na kome odlazu svoje stvari, a iznad ploce susse ves.

Gradjani romskog naselja Stocni trg koji su na Jevrejskom groblju u Nisu izradili nelegalno naselje vec vise decenija zive u slozi s pokojnicima. Neki od njih veruju da ce im se sreca osmehnuti kad ociste neku nadgrobnu plocu na kojoj se nalazi Davidova zvezda.

Clanovi Jevrejske zajednice Nisa, medjutim, smatraju da je njihovo groblje iz 17. veka postalo gradsko ruglo i ovih dana za pomoc su se obratili i republickom ministarstvu vera.

• Dva resenja

Po podacima Jevrejske zajednice SCG na teritoriji Srbije ima 110 jevrejskih groblja koja su u jako losem stanju, posebno na teritoriji Vojvodine po malim mestima gde su nekada ziveli Jevreji. Ali, u najtezoj situaciji je groblje u Nisu.

''U ovom gradu je pre Drugog svetskog rata bilo 1100 Jevreja, a samo se jedan Jevrejin vratio ziv iz rata. Trenutno u Nisu zivi 40 Jevreja, clanova Jevrejske zajednice u Nisu i fakticki oni nemaju svoje groblje'', kaze Davor Salom, sekretar Saveza jevrejskih opstina SCG.

''Kad neko umre sahranjuje se na pravoslavnom groblju, jer je jevrejsko zatvoreno zbog toga sto su se na njemu naselili Romi. Ceo taj prostor je uknjizen i po papirima pripada Jevrejskoj zajednici Nisa. Sezdesetih godina jedan deo parcele, koji nije bio koriscen, ustupljen je gradu. Romi su tu dosli i napravili ilegalno naselje koje se sve vise sirilo. To nisu kucice od kartona i dasaka, vec zidane zgrade koje su postavljene u prostoru groblja, nad grobovima. Narod koji tu zivi vodi svoj zivot kako ume bez ikakvih sanitarnih uslova. To je postalo ruglo i sramota Nisa. Oni danas kao deo grada traze pomoc. Skoro su predstavnici Svetske banke bili u Nisu i zajedno s rukovodstvom grada obisli i taj lokalitet. ''Niške novine'' su objavile da su gradjani romskog naselja Stocni trg trazili od predstavnika Svetske banke da im pomogne u legalizaciji naselja i da im budu uvedeni kanalizacija i vodovod'', kaze Salom.

Jevrejska zajednica zahteva da grad Nis resi problem Jevrejskog groblja u Nisu. Postoje dve mogucnosti – da se celokupno romsko naselje dislocira s groblja na odgovarajuce mesto ili da se groblje izmesti.

''Legalizacija naselja na groblju ne dolazi u obzir. Razmestanje groblja je strogo zabranjeno po verskim propisima. Ukoliko do razmestanja ipak dodje, bice to vrlo bolno'', kaze sekretar Saveza jevrejskih opstina SCG.

''Mi smo mislili da cemo moci da vratimo groblje u predjasnje stanje, medjutim, to je neizvodljivo jer je tamo dosta kuca sazidano, a groblje je ostalo iza objekata'', kaze Mirjana Pesic, rukovodilac Sektora za planiranje i programiranje u Direkciji za izgradnju grada Nisa.

''Prostor Jevrejskog groblja je zapusten posle Drugog svetskog rata. Posto su Jevreji gotovo istrebljeni iz Nisa nije imao ko o groblju da se stara i taj prostor su ''na divlje'' zaposeli Romi. Znam da je bila delegacija iz Izraela koja je trazila da se to nekako sredi. Na tom prostoru su cak i kuce sazidane tako da su ostala samo neka nadgrobna obelezja. Postoje inicijative da se nadje nova lokacija za memorijalni centar. To sto je preostalo i sto je rastrkano po tim livadama, kao i po dvoristima industrijskih objekata, trebalo bi da se nekako sakupi i da se napravi neki memorijalni park. Od Zavoda za urbanizam je zatrazeno da pronadje lokaciju za tu namenu, a posto nam je u programu za iducu godinu i izmena Generalnog urbanistickog plana, moguce je da se sve to sagleda i da se nadje najbolje resenje'', objasnjava Mirjana Pesic.

• Prevodi na srpski

''Jedan deo jevrejskog groblja sa severozapadne strane uzurpirala su nekadasnja preduzeca ''Metalac'' i ''Niplast'', a danas ''Tehnomarket'', sa istocne strane Trgovinsko preduzece ''Otpad'' iz Zrenjanina. Ova preduzeca su takodje groblje zatrpale tonama svog otpadnog materijala. Sa istocne strane je romsko naselje'', objasnjava J. Ciric, predsednik Jevrejske opstine u Nisu.

Na svim polozenim nadgrobnim spomenicima su uklesani u kamenu dugi tekstovi, na hebrejskom jeziku, a na manjem broju su tekstovi ispisani reljefnim slovima. Na manjem broju ploca stavljen je srpski prevod, i to su uglavnom ploce iz 20. veka, dok na ostalim, iz 19. veka, nema ni godine ni prevoda na srpski jezik. Malo je ornamentalne plastike na nadgrobnim plocama.

– Danas je Jevrejsko groblje u Nisu nemoguce sagledati i pregledati, eventualno fotografisati, jer je potpuno zapusteno i zaraslo u travu i siblje, prekriveno tonama djubreta, fekalija i otpadnih materija. Nadgrobne ploce su zarasle u korov i travu, a rastinje i siblje dostize visinu od dva metra. Mnoge romske kuce su postavljene na temeljima od nadgrobnih ploca sa ovog groblja, a neke se koriste kao deo kucnog inventara. Prolaz izmedju kuca poplocan je nadgrobnim plocama, a nalazimo ih u stalama romskog naselja. Kanali kopani u zemlji za odvod otpadne vode i fekalija ogradjeni su nadgrobnim plocama. I sve to, naglasavam jos jednom, prekriveno je tonama djubreta, tako da se moze reci da je jevrejsko groblje danas postalo deponija smeca – kaze predsednica Jevrejske opstine Nis.

Ljiljana Milisavljevic

''DANAS'', sreda 17. decembar 2003.

Ivan Cceressnjess sa Hebrejskog univerziteta u Jerusalimu

KATASTOFALNO STANJE JEVREJSKOG GROBLJA U NISU

Nis - Ivan Cceressnjess sa Hebrejskog univerziteta u Jerusalimu, koji se bavi istrazivackim i dokumentacionim radom na jevrejskom nasledju u drzavama bivse Jugoslavije, uputio je ostar protest republickom ministru vera i niskom rukovodstvu zbog katastrofalnog stanja Jevrejskog groblja u Nisu, saznaje Danas.

- Nijedno groblje, naglasavam nijedno, u svim krajevima koje sam obisao, a obisao sam oko 400 jevrejskih grobalja, nije u tako katastrofalnom stanju kao Jevrejsko groblje u Nisu. Iako je Nis daleko od toga da bude svetska metropola, u jevrejskom svetu i grad Nis i situacija sa Jevrejskim grobljem nije nepoznata u naucnim krugovima i izaziva zgrazavanje i konsternaciju. Pitam se da li se to i Nis pridruzio gradovima u kojima se zali sto se Holokaust prije vremena zavrsio i gde se nastoji popraviti i dopuniti ono sto su Nijemci, Bugari i ''domaci ljubitelji'' Jevreja ostavili nedovrseno poslije 1945. godine. Pitam se, takodje, i ne ocekujem odgovor, ali se nadam da ce vas potaknuti na razmisljanje: sa kojim se pravom Srbi zale da im se unistavaju istorijski, kulturni i duhovni spomenici u zemljama gde su manjina kada to sami cine u svojoj zemlji onima koji bi po svim zakonima trebali uzivati zastitu, navodi se pored ostalog u pismu Cceressnjessa republickom Ministarstvu vera i gradskom rukovodstvu Nisa uz napomenu da se na niskom Jevrejskom groblju nalaze stariji nadgrobni spomenici ''jedinstveni na Balkanu'' po izgledu i ''jos neobjasnjenim simbolima''.

- Ipak, najvise me je potreslo kada sam pocetkom maja ove godine na Jevrejskom groblju nasao tek otvorene grobove i video da su kosti jevrejskih mucenika bile rasute po blatu i izmetu. I do tada su grobovi bili otvarani, razbijani, vandalizirani, mnogo ih je ugradjeno u romske kuce i njihove septicke jame, pretpostavljam da se ispod gomile djubreta na strani obliznjih privatnih preduzeca isto tako nalaze ostaci nadgrobnika, ali sam se tada upitao: kakva to vrsta ljudi zivi u Nisu. Do pre nekoliko dana, pedesetak clanova male jevrejske zajednice u Nisu borilo se da sacuva ostatke trovekovnog jevrejskog prisustva, uprkos svesrdnom nastojanju grada Nisa da ih u tome onemoguci. Danas je konacno ta borba izgubila svaki smisao, navodi se u pismu uz ocenu da su Jevreji Nisa, Srbije, Israela i jevrejske dijaspore konacno shvatili da za njih ''u Nisu nema mjesta''.

SVINJAC I GOMILA SMECA I FEKALIJA

Cceressnjess precizira, uz napomenu da ''ne izdvaja Rome kao jedine krivce'', da je trecinu Jevrejskog groblja u Nisu ''pojelo'' romsko naselje, trecinu ''bezocno i bezobzirno unistilo nekoliko obliznjih privatnih preduzeca'', a poslednju trecinu ''nesavladiva dzungla i gomila otpada i fekalija''. On kaze da je na groblju zaticao vezane konje i zivotinjske strvine, a da je od nadgrobnih spomenika u jednom delu groblja napravljen svinjac. Pre nekoliko sedmica, upozorava on, oko Jevrejskog groblja podignut je zid visok tri metra, a ''ono sto se jos moglo smatrati grobljem zasuto je smecem i fekalijama, visokim i do dva metra''. Kroz najstariji i najznacajniji deo groblja tada su iskopani i kanali za skupljanje fekalija i otpadnih voda.

Zorica Miladinovic

''GLAS JAVNOSTI'', sreda 17. decembar 2003.

Pismo iz Jerusalima probudilo gradsku vlast Nisa

TRAZE RESENJE ZA JEVREJSKO GROBLJE

NIS - Arhitekta Ivan Cceressnjess iz Centra za Jevrejsku umetnost Hebrejskog Univerziteta u Jerusalimu i sam je u maju ove godine bio svedok tuznog i ruznog stanja u kojem se nalazi Jevrejsko groblje u Nisu, u blizini romskog naselja, poruseno, raskopano i zatrpano otpadom i smecem.

Gospodin Cceressnjess je od gradskog rukovodstva u Nisu dobio uveravanja da ce se za Jevrejsko groblje naci resenje, mozda i po ideji niske Jevrejske opstine, premestanjem preostalih i spomenika na prikladnije mesto i sahranjivanjem posmrtnih ostataka u jednu grobnicu.

Medjutim, kako je i ''Glas'' pisao i opisao u reportazi od 2. decembra pod naslovom ''Tona djubreta po grobovima'', Jevrejsko groblje je u medjuvremenu samo dodatno zatrpano smecem i otpadom iz obliznjih firmi. Istovremeno, od gospodina Cceressnjessa je na adresu najodgovornijih licnosti u Nisu stiglo pismo u kojem on pored ostalog kaze:

''Obisao sam vise od 400 jevrejskih grobalja sirom sveta, ali nijedno nije u tako katastrofalnom stanju kao Nisko. Ta cinjnica nije nepoznata jevrejskim naucnim krugovima, a kada sam ga bisao poslednji put u aprilu, umalo mi nije pozlilo od onoga što sam video. Ne mogu izdvojiti Rome kao jedine krivce, jer sramota i krivica pada i na sam grad Nis, u kojem Jevreji zive vise od 300 godina i u kojem je znacajna jevrejska imovina konfiskovana posle Drugog svetskog rata'', kaze u pismu iz Jerusalima Ivan Cceressnjess.

Ovo pismo probudilo je i gradske oce i urbaniste koji su predsednici Jevrejske opstine u Nisu Jasni Ciric najavili da ce je narednih dana pozvati da zajednicki obidju ostatke groblja i onda i predloze sta dalje uciniti. Predsednica za ''Glas'' kaze da zali sto je tek jedno i ovako ''ostro'' intonirano pismo pokrenulo odgovorne u gradu da nesto preduzmu.

TUDJE RUSIMO SVOJE NE DAMO

Cceressnjes se na kraju pisma pita: ''Da li svi mi Jevreji Nisa, Srbije, Izraela i jevrejske dijaspore sirom sveta, treba konacno da shvatimo da ni za nase mrtve u Nisu vise nema mesta. Tim povodom postavljam samo jedno pitanje, na koje ne ocekujem odgovor: ''Sa kojim se pravom Srbi zale da im se unistavaju istorijski, kulturni i duhovni spomenici u zemljama gde su manjina, kada to sami cine u svojoj zemlji onima koji bi po svim zakonima trebali uzivati zastitu i postovanje u Srbiji''.

M. Doderovic