O JEVREJSOM GROBLJU U PANČEVU

                                                 Klikni na sliku da vidiš radno vreme  

Jevreji su u Pančevu živeli još za vreme Turaka (1494-1734), ali prvi sačuvani podaci o njihovom prisustvu potiču iz tridesetih godina 18. veka. Zemaljska administracija je 1729. dozvolila Davidu Löwy-u, nepoznatog porekla i zanimanja, da se sa članovima svog porodičnog domaćinstva nastani u našem gradu. 1730. godine službenici carinarnice u Sremskoj Mitrovici registruju Jevrejina iz Pančeva Jakoba Salomona kao trgovca žitaricama, koji je tu prispeo lađom sa tovarom ječma i bio obavezan da plati carinu od "7,5% i tridesetnine". 

Autrougarska vladarka Marija Terezija 1743. uvodi taksu tolerancije za Jevreje, koja u okviru Vojne granice ostaje na snazi do osamdesetih godina 18. veka. Nakon toga, a posebno posle poraza Turaka u ratu protiv Austrije 1791, Jevreji u većem broju nastanjuju Pančevo. Na njihovu molbu, Magistrat im 5. septembra 1803. dodeljuje mesto za groblje, na parceli pored katoličkog groblja. Groblje je zvanično otvoreno tek 1840, iako se sa sahranjivanjem počelo gotovo odmah po dobijanju dozvole, što svedoče sačuvani spomenici koji datiraju još s kraja 18. i početka 19. veka. Spomenici na groblju razlikuju se po stilu, zavisno od toga kada su podizani. Za izradu su korišćene različite vrste arhitektonskog kamena, od kojih mnoge već dugo nisu u upotrebi. Gotovo po pravilu spomenici su vertikalni, jednostavnih linija i bez posebnih dekorativnih elemenata, osim nekoliko izuzetaka na kojima je primenjeno ukrašavanje floralnim motivima. Nasuprot tome, primetna je upotreba jevrejskih simbola na većini spomenika. Natpisi su na hebrejskom, nemačkom i srpskom jeziku, a mnogi su izbrisani ili teško čitljivi. Dosta spomenika je palo ili je devastirano.

Od 1833. u Pančevu je postojalo sveto društvo Hevra Kadiša, mada se ono pominje još 1747. Neki izvori navode kao godinu njegovog osnivanja 1867. Veruje se da je tada prihvaćen statut Društva ili dobijena dozvola za rad.

Na groblju se nalazi i komemorativni spomenik podignut u znak sećanja na Aleksandra Hakera, tapetara iz Pančeva, prve jevrejske žrtve fašizma, koji je stradao 22. aprila 1941. Spomenik je obnovljen 2014.

Na jevrejskom groblju u Pančevu i danas se obavljaju sahrane. Groblje se nalazi na adresi Josifa Marinkovića 15. Groblje je otvoreno od nedelje do petka u vremenu od 7-19 časova leti i od 9-17 časova u zimskom periodu. Subotom i za vreme jevrejskih praznika groblje je zatvoreno.

  Apel- briga i održavanje jevrejskog groblja

Mole se svi koji su u mogućnosti da svojim, makar i najskromnijim prilogom, doprinesu održavanju Jevrejskog groblja na kojem počivaju njihovi najmiliji. Jevrejska opština Pančevo nema namenska sredstva za groblje, tako da samo uz pomoć rođaka i prijatelja sahranjenih može da obezbedi da groblje opet ne dođe u stanje u kojem je bilo pre obnavljanja oktobra-novembra 2014.

Hevra kadiša Jevrejske opštine Pančevo

Za sve dalje informacije - email: jopaa@open.telekom.rs, 013 355 822

POSETA GROBU IRME IRIC, 2019.

U okviru redovnih aktivnosti članovi Jevrejske opštine Pančevo staraju se o održavanju i   očuvanju jevrejskog groblja u Pančevu. Groblje je u više navrata bilo meta vandala, a poslednji vandalski napad je bio u noći 8/9 decembar 2017. kada je porušeno i pokradeno više od 50 nadgrobnih spomenika, od kojih neki datiraju još sa kraja 18. veka. Sada na groblju gotovo da nema neoštećenih spomenika. Duševna šteta za malobrojnu jevrejsku zajednicu u Pančevu, kao i materijalna šteta su ogromni i teško da se mogu nadoknaditi. Počinioci su identifikovani kao tri maloletna lica protiv kojih je podneta krivična prijava Višem sudu u Pančevu (slike porušenih spomenika se mogu videti na našem sajtu u tekstu pod naslovom "Vandalizam na Jevrejskom groblju u Pančevu").

JOP POJAČAVA OBEZBEĐENJE SVOJIH OBJEKATA, 2018.

U ponedeljak 8. januara Jevrejsku opštinu Pančevo posetili su Eitan Silberg i Dani Galor iz Izraela, koji se bave poslovima obezbeđenja. Povod za posetu bilo je nedavno rušenje i skrnavljenje spomenika na Jevrejskom groblju u Pančevu. Razgovaralo se o opštim merama koje treba preduzeti za upoznavanje i organizovanje članova za prepoznavanje potencijalnih opasnosti na temelju antisemitizma. Zajedno sa predsednikom JOP Davidom Montijasom gosti su obišli groblje, ostatke sinagoge, Stratište u Jabuci i objekat koji je Savez jevrejskih opština Srbije kupio za potrebe Jevrejske opštine Pančevo.

VANDALIZAM NA JEVREJSKOM GROBLJU U PANČEVU, 2017.

Jevrejska zajednica u Pančevu duboko je potresena događajem koji se desio u noći između 8. i 9. decembra 2017. kada je na Jevrejskom groblju u Pančevu porušeno i oštećeno 47 spomenika. Spomenici su uglavnom stari, neki datiraju još sa kraja 18. veka i predstavljaju jedno od retkih kulturno-istorijskih nasleđa Jevreja Pančeva.

OGRAĐENA DVA JEVREJSKA GROBLJA U JUŽNOM BANATU, 2016.

Posle donošenja Evropske rezolucije o zaštiti jevrejskih grobalja, u februaru mesecu su predstavnici Evropske inicijative za obnovu jevrejskih grobalja obišli jevrejsko groblje u Beloj Crkvi I Debeljači radi sagledavanja stanja i mogućnosti da se preostali spomenici na tim grobljima zaštite podizanjem ograde i postavljanjem odgovarajuće spomen-table. Posle posete, kojoj su prisustvovali i predstavnici Jevrejske opštine Pančevo (na čijoj teritoriji se groblja nalaze), odlučeno je da se ta dva groblja uvrste u program zaštite. Radovi na ograđivanju su završeni u oktobru, tako da danas ona predstavljaju spomeničko kulturno nasleđe Jevreja koji su pre Holokausta u tim mestima u velikom broju živeli i stvarali.  Više informacija o ovoj Evropskoj incijativi mogu se naći na sajtu http://esjf-cemeteries.org

Predstavnici Evropske incijative za obnovu jevrejskih grobalja (European Jewish Cemeteries Initiative) zajedno sa predstavnicima Jevrejske opštine Pančevo posetili 27. februara jevrejsko groblje u Beloj Crkvi. Sa Milicom Vitomirov, direktorokom Komunalnog preduzeća Bela Crkva, i Željkom Komaricom iz Istorijskog arhiva Bele Crkve postignuti su uspešni dogovori oko uređenja groblja nekada prosperitetne jevrejske zajednice, potpuno uništene u Holokaustu. Istog dana delegacija je obišla i jevrejsko groblje u Debeljači, koje za razliku od belocrkvanskog nije zaraslo u šiblje i korov, ali je deo groblja uzurpiran, a spomenici ostećeni i nabacani na gomilu.

https://www.esjf-cemeteries.org/

PRILOG ZA ODRŽAVANJE GROBLJA

U spomen na svoju porodicu i baku Irmu Iritz (rođenu Kraus), sahranjenu na Jevrejskom groblju u Pančevu, njena unuka Irma Iritz iz Rima dala je prilog za održavanje groblja u iznosu od 225 EUR-a.

Jevrejska opština se najlepše zahvaljuje.

IN MEMORIAM

PETAR PAVLOVIĆ (1924-2016)

Najstariji član Jevrejske opštine Pančevo. Većim delom svog radnog veka radio je kao rukovodilac u Elektrodistribuciji Pančevo. Od 1976. godine, sa svojom suprugom Verom Pavlović rodjenom Mikler, uz pomoć Davida Montijasa okuplja jevrejske porodice iz Pančeva u svojoj kući. U to vreme Pančevo se razvijalo u veliki industrijski grad i sa dolaskom fabričkih kadrova došao je i veliki broj Jevreja iz Beograda i okolnih mesta. Sa svima je uspostavljao kontakte i učlanjivao ih u revitalizovanu jevrejsku opštinu. Volonterski je radio kao sekretar JOP-a. Bio je poštovan i omiljen među članovima. Iza sebe je ostavio dve ćerke, petoro unučadi i praunuče. Sahranljen je na jevrejskom groblju, pored svoje supruge Vere Pavlović.

Počivaj u miru neka ti je večna slava! 

MELANIJA MARINKOVIĆ (1927-2015)

Posle kratke bolesti 11. avgusta 2015. umrla je najstarija članica Jevrejske opštine Pančevo, Melanija Marinković. Posle stradanja roditelja u užasu Holokausta, preživela je zahvaljujući tome što se sa šesnaest godina udala za Srbina Slobodana Marinkovića. Sa njim je imala dvoje dece, sina Jovana i ćerku Nevenu.

Melanija, ili kako smo je svi zvali Meluci, bila je požrtvovana majka, baka i prabaka, odgovorna i savesna na poslu kao dugogodišnja sekretarica Generalnog direktora Genex-a i posvećena jevrejskoj zajednici. Dok ju je služilo zdravlje, redovno je dolazila na sastanke, proslave praznika i kulturna događanja u Jevrejskoj opštini Pančevo.

MARGITA MARTINEK (1921-2015)

24. februara 2015. umrla je u 94. godini naša članica Margita Martinek iz Debeljače. Rođena je u jevrejskoj porodici Špicer u Kečkemetu u Mađarskoj, od oca Šandora Špicera i majke Ilone Špicer, rođene Kampler. Brat Imre i sestra Klara stradali su u Holokaustu.

U ranom detinjstvu se sa roditeljima seli u Kovačicu, gde njen otac otvara trgovinu mešovitom robom. Imala je dvoje dece i četvoro unučadi. Sin Šandor umro je 1997, a ćerka Ilona 2007, posle čije smrti se o Margiti brinuo zet Ištvan. Živela je skromno, sećajući se svojih najmilijih, ali i strahota kroz koje je prošla tokom Holokausta. Nekoliko meseci pred smrt posetila ju je delegacija Socijalne komisije JOP.  Bistrog uma i voljna za razgovor, Margita je pričala svoju životnu priču i, uzimajući ih iz stare, požutele kutije, pokazivala sačuvane porodične fotografije. Nakon što je slomila kuk, više se nije oporavila. Pamtimo je kao milu, dragu osobu, privrženu jevrejskoj zajednici i svojim korenima.

DR EVA ĐJORĐEVIĆ (1927-2015)

Dr Eva Đorđević je rođena u jevrejskoj porodici Marte i žitarskog trgovca Dezidera Ižaka u mađarskom gradiću Mako. Rano detinjstvo i prve godine školovanja provela je u Rumuniji. Kada joj je bilo deset godina porodica se preselila u Beograd. Učila je i govorila više stranih jezika, ali srpskohrvatski joj je bio potpuno stran. Svojom marljivošću ubrzo ga je savladala i upisala se u prvi razred gimnazije. Bezbrižni dani mladosti za Evu se završavaju već 5. aprila 1941. Poslednje srećno veče provela je sa roditeljima, na večeri u Skadarliji. Usledilo je bombardovanje Beograda, primena antijevrejskih nacističkih zakona i odvođenje oca u logor Topovske šupe. Kada je 15. oktobra 1941. sa majkom otišla da poseti oca, njega u logoru više nije bilo. Nije ga bilo ni među živima, jer je dan ranije odveden i streljan na Stratištu, na putu Pančevo – Jabuka.

Eva i njena majka, zahvaljujući Nemici Mariji Kon iz Novog Sada, uspele su nekako  sa lažnim dokumentima da stignu do Budimpešte. Tamo su se skrivale do oktobra 1944, stalno menjajući adresu, ali su na kraju uhvaćene i odvedene u nemački ženski logor Ravensbrik. Kada su oslobođene 27. aprila 1945, nisu imale više od trideset pet kilograma.

Na predlog dr Eve Đorđević, Marija Kon, žena koja je nju i njenu majku spasila, proglašena je za Pravednika među narodima.

Posle oslobođenja Eva nastavlja prekinuto školovanje. Završava gimnaziju, a zatim i Medicinski fakultet u Beogradu. Za vreme studija stanovala je u Jevrejskom studentskom domu i bila aktivna u međunarodnim omladinskim organizacijama kao predstavnik jevrejske omladine.

U studentskom domu je upoznala svog budućeg supruga Dušana, studenta psihologije, sa kojim je imala tri ćerke, Jovanku, Milicu i Valeriju. Imala je i dvoje unučadi. Pored pune posvećenosti porodici, isticala se kao vrstan stručnjak i predani radnik u struci. Prvo je radila u Higijenskom zavodu u Pančevu, a zatim u Zavodu za zdravstvenu zaštitu u Pančevu. Obilazila je fabričke pogone i ambulante, ispitujući uticaj radne sredine na zdravlje zaposlenih. Sa suprugom Dušanom objavila je više knjiga iz oblasti psihologije.

Dr Eva Đorđević bila je drugi posleratni predsednik Jevrejske opštine Pančevo. Tu funkciju je obavljala u svom malom stanu, svesrdno pomažući članstvu. Blage naravi i puna ljubavi prema ljudima, verovala je da u svakom čoveku postoji dobrota, da su samo pojedinci zli. Tu njenu plemenitost pamtiće svi članovi Jevrejske opštine Pančevo. 

SKRNAVLJENJE SPOMENIKA NA JEVREJSKOM GROBLJU, 2015.

Prilikom izvođenja radova na jevrejskom groblju u Pančevu početkom oktobra meseca, radnici "Higijene", dok su uklanjali ostatke starih nadgrobnih ploča i lima kako bi popločali ciglama stazu do kraja groblja, otkrili su sveže otkopani ulaz u porodičnu grobnicu. O ovom događaju JO Pančevo telefonski je obavestio Milovan Ćirović, sekretar Sekretarijata za inspekciske poslove grada Pančeva, zadužen za vođenje poslova oko sređivanja groblja. David Montijas, predsednik JO Pančevo, odmah je izašao na lice mesta kako bi prisustvovao policijskom uviđaju. Sa skrnavljenjem grobova je nastavljeno. Biljana Weil, sekretar JOP, prilikom posete groblja 19. oktobra zatekla je jednu pomaknutu nadgrobnu ploču, kao i od bele rizle napravljen krst ispred groba Vere Pavlović. Porodica pokojnice je uklonila krst, ali nažalost obrisi su još uvek vidljivi. Ovaj vandalski čin snimila je RTV Pančevo.

POČELO UREĐENJE JEVREJSKOG GROBLJA U PANČEVU, 2015.

Nakon upornog zalaganja Jevrejske opštine Pančevo da se poseče izraslo drveće i šiblje, koje je jevrejsko groblje učinilo neprohodnim, Pavle Radanov, gradonačelnik Pančeva, i Božidar Brajer, savetnik gradonačelnika, doneli su hitnu odluku o uređenju groblja. Celokupnu organizaciju preuzeo je Milovan Ćirović, sekretar Sekretarijata za inspekcjiske poslove, a poslove raskrčivanja i čišćenja obavilo je preduzeće "Higijena" i "Gradsko zelenilo". Dogovoreno je da se poseče drveće i šiblje, kasnije tretira otrovom protiv korova, da se ukloni sav otpadni materijal, popločaju staze, podignu oboreni spomenici, kako bi se sprečilo njihovo potonuće u zemlju, i rekonstruiše spomen grob Haker Aleksandra, prve jevrejske žrtve fašizma u Pančevu. Na ulazu u groblje planira se postavljanje novih metalnih vrata, što će omogućiti zakjučavanje tokom neradnih sati i dana.

Radovi su otpočeli 30. septebra o.g. i do sada većim delom privedeni kraju. Nadamo se da će održavanje groblja ubuduće preuzeti preduzeće "Gradsko Zelenilo". Jevrejska opština Pančevo se zahvaljuje gradskim vlastima na svim dosadašnjim naporima učinjenim oko uređenja groblja.


         

Pogledajte video Jevrejsko groblje Pančevo na youtube