FESTIVAL
SEFARDSKE KULTURE BALKANA
BEOGRAD,
24
27. juna
2004.
''POLITIKA'', KULTURNI DODATAK, subota 3. jul. 2004.
Uvodna
rec na svecanom otvaranju festivala sefardske kulture Balkana Esperansa
2004,
odrzanog u Beogradu od 24. do 27. juna. Zaduzbina Ilije M. Kolarca SPANCI
BEZ DOMOVINE I
legenda i pesma, sefardska romansa, kaze da su Jevreji, kada su pre pet vekova proterani
iz Spanije, poneli sa sobom kljuceve
svojih domova, uvereni da ce se jednog dana vratiti
Dozvolite
mi da vam ukratko ispricam pricu o stradanju i stvaranju jedne grane jevrejskog
naroda, koji nazivamo Sefardi, pricu koja se u geografskom smislu kretala od
Pirinejskog do Balkanskog poluostrva. Stradanje i stvaranje su dve osnovne,
medjusobno povezane linije zivota u dve hiljade godina dugom rasejanju
jevrejskog naroda po svetu, sve do 1948. godine kada su Jevreji ponovo dobili
svoju staru prapostojbinu Israel. Pod
Sefardima se podrazumevaju Jevreji nastanjeni na Iberijskom poluostvru pocev od
rimskog doba u Prvom veku nase ere do kraja XV veka, kada su katolicki vladari
nove, objedinjene spanske drzave doneli 1492. godine zakon o izgonu Jevreja. Valja
se prisetiti, pre progona, od X do XIV veka Jevreji su u Spaniji doziveli ''zlatno
doba'' svog ukupnog stvaralastva, u plodotvornom ukrstanju sa arapskom i
hriscanskom kulturom, nagovestivsi tako jos u srednjem veku dolazak renesanse. U
tom srecnom periodu preplitanja tri monoteisticke religije, Jevreji su bili
filozofi, filolozi, pesnici, prevodioci, teolozi, astronomi, matematicari,
lekari, vojskovodje, a govorili su i hebrejski i arapski i latinski i grcki i
spanski. Tada su pisali i veliki pesnik Jehuda Halevi i najveci jevrejski
filozof srednjeg veka Rabi Mose ben Majmon Majmonides. Ali
stigle su tamne strane srednjovekovlja krajem XV veka, i u naletu verske i
etnicke netolerancije i mrznje, Jevreji su prvo nasilno pokrstavani, potom
ubijani i spaljivani na lomacama i na kraju proterani, izgubivsi svako pravo na
zivot u zemlji koja je do tada bila njihova domovina vise od hiljadu godina.
Jevreje koji su tada uspeli da prezive masakre spanske inkvizicije nazivamo
Sefardi od reci Sfarad koja na hebrejskom jeziku znaci Spanija. Ta sefardska
dijaspora koja se kretala kolevkom Mediterana, stigla je do Italije, Francuske,
Holandije i Engleske, do zemalja Severne Afrike, ali najveci broj Sefarda se
naselio u tadasnjem Otomanskom carstvu, na Balkanu, gde su ih blagonaklono
prihvatili. Prisiljeni
da napuste Spaniju bez ikakvih materijalnih dobara, Sefardi su u izgnanstvo tada
mogli da ponesu sa sobom, bolje reci u sebi, samo svoje duhovno i kulturno blago,
svoja znanja iz razlicitih oblasti stvaralastva, svoju religiju /judaizam/, svoj
jezik, koji je kasnije dobio naziv dzudeo-espanjol /jevrejsko-spanski/ ili
ladino, svoje obicaje i praznicne rituale i svoje usmeno stvaralastvo, svoje
pesme /romanse/, price, poslovice i svoju tradicionalnu kuhinju. Zelim
da vam skrenem paznju na jedinstven istorijsko-kulturoloski fenomen o kojem se i
danas raspravlja u nauci, jer Sefardi, i pet vekova posle izgona i novog velikog
stradanja za vreme holokausta, jos uvek cuvaju i neguju svoju bastinu koju su
poneli iz Spanije. Nikad u istoriji covecanstva nije bilo naroda koji je bio
vise odan svojoj bivsoj domovini od Sefarda, koji su uprkos njenom mecehinskom
odnosu i okrutnom izgonu, nastavili da vole Spaniju, zadrzavsi u secanju ono sto
je ona nekad u zlatnom veku njihovog zivota u arapsko-hriscanskoj Spaniji
znacila brojnim generacijama njihovih predaka. Nije zato slucajno sto je, sa
divljenjem i postovanjem, cuveni spanski diplomata na pocetku XX veka Anhel
Pulido prikladno nazvao Sefarde ''Spanci bez domovine'' /Espanoles sin patria/. Ali
istorijska pravda ipak postoji. Godine 1968, prilikom osvecenja nove sinagoge u
Madridu, spanska vlada je opozvala edikt o progonu Jevreja koji su doneli
katolicki kraljevi Ferdinand i Izabela. Godine 1992, 31. marta, ili 9. ava prema
jevrejskom kalendaru, upravo na dan donosenja ovog ukaza pre pet vekova, spanski
kralj Huan Karlos i tadasnji predsednik Israela Haim Hercog sreli su se pod
svodom madridske sinagoge u sceni pomirenja na koju se cekalo pet stotina godina. I
legenda i pesma, sefardska romansa, kaze da su Jevreji, kada su pre pet vekova
bezali iz Spanije, poneli sa sobom kljuceve svojih domova, uvereni da ce se
jednog dana vratiti. Veceras,
kada ponovo slusamo njihove pesme /kantigas/, njihove price i bajke /konsezzas/,
njihove poslovice /refranis/, koje su vekovima cuvali i prenosili sa kolena na
koleno generacijama svojih potomaka, kljucevi njihovih davno napustenih domova u
Spaniji nalaze se u nasim rukama, u nasim secanjima, u nasem srcu. Simha
KABILJO SUTIC
Zavrsena
Esperansa 2004 U
Srbiji
i
Crnoj
Gori,
ove,
2004. godine,
prvi
put
je
odrzan
Festival
sefardskih
Jevreja
sa
prostora
Balkana,
iniciran
i
podrzan
od
Americkog
jevrejskog
distributivnog
komiteta
/AJDC/. Esperansa
je festival koji se odrzava svake druge godine i okuplja predstavnike jevrejskih
zajednica sa prostora Turske, Grcke, Bugarske i sa prostora bivse Jugoslavije.
Pored ucesnika iz pomenutih zajednica na Esperansi su bili eminentni gosti
znacajnih institucija iz Israela, Spanije, Francuske, Velike Britanije, Belgije,
Sjedinjanih Americkih Drzava. Zavrsnim
programom na Adi, u nedelju, objedinjeno je vise programa Esperanse zapoceti u
cetvrtak uvece u Zaduzbini Ilije M. Kolarca, nastavljenih u petak i subotu u
hotelu ''Jugoslavija'', institutu Cervantes, Sinagogi ''Sukat Salom'', u
organizaciji Saveza jevrejskih opstina Srbije i Crne Gore, Jevrejskog
istorijskog muzeja, aktivista jevrejskih opstina Beograd, Zemun, Pancevo, Novi
Sad, Subotica, Nis, Zrenjanin, Sombor, Kikinda, Pristina i brojnih prijatelja
Esperanse, uz podrsku AJDC, medjunarodnih jevrejskih organizacija, Grada
Beograda, Ministarstva vera Srbije, Ministarstva kulture i medija Srbije,
Instituta Cervantes, Ambasade Spanije. Buduci
da je Esperansa kulturno-umetnicki festival sadrzajem je obuhvatila razlicite
aktivnosti i forme naucnog i umetnickog sadrzaja:
Izlozbe
istrazivackog rada kao i umetnickog stvaralastva: slike, fotografije, skulptura,
keramika, rucni rad /OD TOLEDA DO JERUSALIMA, film o izraelskom pevacu Jeoram
Gaonu; izlozbe: Mirjana Dragic-Lehner, Tugomir Brukner Bruno, Judita Kampos,
Victoria David, Slobodanka Salcberger-Ivkovic, Milenko Pravdic, Jozef Baruhovic,
Milorad Vukanovic Missel, Milica Sser, Natalija Pavkov, Dusan Bizic, Isak
Papo, Sava Saronjic, Eliza Sadzak Beta, Mimi Bihaly-Vuckovic, Jovan
Djordjevic, Art klub JO Novi Sad, Jovanka Kamhi, Vladimir Markovic/;
koncerte
instrumentalnih, vokalnih izvodjaca i foklornih ansambala /TRIO VICENTE ESPINEL
Spanija, MAZAL Bugarska, ANSAMBL SHIRA UTFILA Srbija, hor HA SHIRA
Novi Sad, Srbija, MAJAN Novi Sad, Srbija, hor BRACA BARUH Beograd,
folklorna grupa Nahar HaEsh, Beograd, Srbija, ETIJEN LEVI & LIKA ESKENAZI
ANSAMBLE Bugarska, OR HA SEMES Hrvatska, SASA KABILJO Hrvatska.../;
pozorisne
predstave
/Teatar Kaset iz Sofije, Bugarska, DIBUK, pozorisna predstava; pozoriste Kralj
David, Beograd, Laura Papo Bohorete LA PACIENCIA VALE MUCHO, pozorisna predstava/;
razgovori
i predavanja
u kojima su ucestvovali poznati strucnjaci kojima je sefardska kultura predmet
istrazivackog rada i izrazaja /u Institutu Cervantes: okrugli sto
SEFARDSKE STUDIJE DANAS, Yitzhak Navon, peti predsednik drzave Israel,
predsednik Nacionalnog Instituta za Ladino jezik; Jon Juaristi, direktor
Instituta Cervantes; Krinka Vidakovic Petrov, ambasador SCG u Israelu; Pablo
Martin Asuera, direktor Instituta Cervantes u Istanbulu, Turska; Eliezer Papo,
Univerzitet Ben Gurion u Negevu, Centar za jevrejsko-spanske studije Mose David
Gaon, Israel; ciklus USMENA SEFARDSKA KNJIZEVNOST, Drita Tutunovic, moderator,
Beograd; ciklus JEVREJSKO-SPANSKI JEZIK, Jakov Bantolil, Israel; Ana Stulic, SCG/Francuska;
Ivana Vucina, Beograd; Drita Tutunovic, Beograd; ciklus OD IZGONA DO HOLOKAUSTA
ISTORIJA, KNJIZEVNOST, UMETNOST U SEFARDSKOJ DIJASPORI, Smiha Kabiljo,
Beograd; Filip David, Beograd; Eta Najfeld, Beograd; Nikola Sujica, Beograd;
Teodor Kovac, Novi Sad; Jakob Finci, Sarajevo, Bosna i Hercegovina; u hotelu
''Jugoslavija'': ciklus SEFARDSKA ETNOLOGIJA; ciklus JUDAIZAM, Rav Kotel Da
Don, vrhovni rabin Hrvatske, predstavljanje knjige ZIDOVSTVO, ZIVOT, TEOLOGIJA I
FILOZOFIJA, rabin Isak Asiel, Sonja Samokovlija, Yechiel Bar Chaim; ciklus
STVARALACKI PORTRETI PRVACI BALKANSKE SEFARDIKE, Luci Petrovic, Beograd;
Zeni Lebl, Israel, Sabetaj ben Josef Djaen, video zapis; Krinka Vidakovic-Petrov,
SCG/Izrael; Aleksandar Lebl, ''Sefardski koreni dr Teodora Hercla''; SEFARDI
MAKEDONIJE.../;
radionice
/workshops/. Tokom
praznika Sabat u beogradskoj sinagogi odrzana je vecernja sluzba i praznicna
vecera za dan odmora. Jevrejski
istorijski muzej Saveza jevrejskih opstina Srbije i Crne Gore organizovao je
reprezentativnu izlozbu u Institutu Servantes ''Sefardska bastina na Balkanu''.
Autor: Milica Mihailovic. Izlozbu
je otvorio Marijano Garsija Munjos, ambasador Spanije u Beogradu. Kroz
fotografije eksponata i odlomke iz kataloga izlozbi Jevrejskog istorijskog
muzeja, prikazana je knjizevna, verska i kulturna delatnost, kao i odeca,
ishrana, muzika i obicaji Sefarda. Sefardi,
Jevreji koji su posle proterivanja iz Spanije 1492. godine naseljavaju po
Mediteranu i u Otomanskoj imperiji, dolaze na Balkan tokom XVI veka. Jezik kojim
su govorili bio je stari spanski sa elementima hebrejskog, a tokom dugih
migracija obogacen je turskim i slovenskim recima. Taj jezik nazvan je ladino
ili zudeo-espanol. Vecina tekstova na ovoj izlozbi pisana je tim jezikom. Esperansa
2004 predstavila je deo bogate tradicije, jezika, knjizevnosti, umetnosti, pesme,
muzike, folklora, pozorista, gastronomije Sefarda koja se neguje na Balkanu. Informacije o festivalu, prethodnim festivalima, programu, cenama itd <klikni ovde>
|