OBNOVLJENA SINAGOGA U SENTI

Senta je naseljena od 13. veka. a 1506. godine je dobila službeni položaj grada. Zna se da su krajem 18. veka u gradu stanovali Jevreji koji su se doselili sa severa, uglavnom iz Madjarske i Moravske, a delom iz Galicije i Transilvanije.

Jevrejsko groblje postoji od 1775. godine a 1793. godine je u gradu popisano 20 jevrejskih porodica, sa "sudijom Jevreja" (predsednik Opštine) na čelu.

Nema sumnje da se Opština organizovala krajem 18. veka. 1804. godine je u njemu službovao rabin Isak-Jichak Hajlborn. Od 1858. godine postoje protokoli Hevra kadiše. Sinagoga je posvećena 1873. godine. 1817. godine je izgradjeno privremeno obredno kupatilo koje je izazvalo ozbiljne halahičke rasprave, u kojima su osim rabi J. Halperina učestvovali i učeni rabini Kohen Gec i  slavni Hatam Sofer.

U vreme madjarskog ustanka 1848. godine, divljački je ubijeno mnogo senćanskih Jevreja, rukom madjarskih ustanika, a neke su progonile vlasti kao nepoželjne elemente.

Početkom 20. veka Jevrejska opština pocepala na neološku, aškenasku (čiji je pristup veri bio unekoliko različit od tzv. neološke struje),  i na "sefardsku" (fundamentalistički pobožni stav). Ovi pobožnjaci su sami sebe nazivali sefardima, zbog njihovog potpunog prihvaćanja bogosluženja koje je bilo uobičajeno medju sefardima u Zemlji Izraela, iako su po svemu bili čisti aškenazi. 

Sve tri Jevrejske opštine su postigle vrhunac razvoja posle 1918. godine, s nastankom Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. I zaista, s priključenjem Bačke i Banata, koji se prostiru na obe obale reke Tise, u novoj kraljevini počele su ove Opštine da cvetaju i da se razvijaju.

Aškenasku Jevrejsku opštinu su meštani, nejevreji nazivali "velikom sinagogom", a opštinu pobožnih, ortodoksnih, "Sveti Jevreji".

Čelnici zajednice

Na čelu velike opštine je bio Armin Graf, trgovac drvima. Potpredsednik je bio dr Karlo Vig. Kao gabaji su delovali Šoma M. Šlezinger i Ignac Dojč.

Žensko društvo je osnovano još pred kraj 19. veka. Na kraju tog veka je njegova imovina procenjena na oko 8.000 kruna, a u novije vreme ga je vodila supruga dr N. Lebla. U devojačkom društvu je delovala Roži Fišer.

Medju ortodoksima predsednik opštine je bio Izrael-Jisroel Polak. Drugi predsednik Opštine je bio Natan Krajnik. Kao njegov zamenik delovao je Samuel-Šmuel Ernfeld. Gabaji su bili Herman Fuks i Josif Flajšman. Za školu Talmud Tora je odgovarao Šlomo Hofman.

Predstavnik senćanske ortodoksije u Savezu ortodoksnih veroispovednih opština Kraljevine Jugoslavije je bio Aleksandar Polak.

Obrazovanje i kultura

Posle uspostavljanja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca - Jugoslavije samo su Madjari priznati kao etnička manjina, i za njih su otvorene škole sa madjarskim nastavnim jezikom. Jevrejska deca su doduše pohadjala jednu osnovnu školu, a subotom nisu pohadjala nastavu, ali su učitelji bili Srbi (od 1923). Uzrok tome je bio jednostavan: učitelji Jevreji nisu mogli dobiti dozvolu za nastavu jer nisu znali srpski jezik. Izmedju dva svetska rata jevrejska omladina je bila više sklona obraćanju slobodnim zanimanjima, kao što su zdravstvo, prava, inženjerstvo, privreda, ali niko medju njima nije pošao u prosvetu.

Deca ortodoksnih Jevreja su obično završavala, u saglasnosti sa zakonom o obaveznom školovanju, 6 razreda osnovne škole, a ostalo vreme su provodili u Talmud Tori ili u ješivama (talmudskim učilištima) do ženidbe. Ortodoksi nisu dozvoljavali svojim kćerkama da pohadjaju srednju školu, i tek je od tridesetih godina bilo nekoliko roditelja koji su upisali svoje kčeri u gimnaziju.

Sasvim je drugi svet bio u aškenaskoj opštini, koju su pobožni nazivali pogrdno "sinagoga grešnika". Ova Opština je brojala oko 300 porodica, prema 120 porodica, članova ortodoksne Opštine, ali u konačnom zbiru pripadnika dve opštine su imale jednak broj članova. U Senti je do Holokausta, živelo oko 1500 Jevreja od 30 hiljada stanovnika.

U krugovima neortodoksnih Jevreja skoro svaki dečak ili devojčica je završavao srednju školu, a posle mature je većina nastavila sa studijama na univerzitetu. Svi su mladići odlazili u vojsku i skoro svi postigli rezervne oficirske činove.

U Jevrejskoj ortodoksnoj opštini se odvijala intenzivna biblijsko-talmudska delatnost. U dvorištu njihove sinagoge je radila Talmud Tora sa tri razreda, počev od učenja Petoknjižja pa do Talmuda. Tamo je rabi Eliezer Jaakov Rozenic održavao do rata i ješivu. Pobožni mladići su, posle bar-micve (versko punoletstvo sa 13 godina) odlazili u inostranstvo, da bi nastavili učenja u velikim ješivama: u Bratislavi, Satmaru, Munkaču (Mukačevo), pa su neki stigli i u ješivu Belca. Svake večeri su mladi i stariji u okviru Društva Šas (društvo za izučavanje Talmuda) učili u učilištu po jedan list Talmuda.

 S izborom dr Aleksandra Ernfelda za rabina, 1932. godine, došlo je do promena u religijsko-institucionalnom pogledu. Proradilo je obredno kupatilo (mikve) a osnovana je i verska škola Talmud Tora, u kojoj su je učilo desetak dece.

Uprkos cijonističke delatnosti samo se malo njih iselilo u tadašnju Palestinu u to vreme.

Holokaust je skoro potpuno zbrisao ovu opštinu.

Obnovu sinagoge je finansirala sa 700.000 evra,  republika Madjarska

https://www.youtube.com/watch?v=wXK_zHg0GBw