Ida Labudović

Beč je pun simbola, koji su poznati i pre nego što se dođe, a sa kojima se svakako ode iz njega. Trodimenzionalni prizori, raznolike veze i šetnja kroz vrevu glavnog gradskog bulevara, ujedno je i istorijski vodič kroz jednu ličnu ideju, čije se ostvarenje i danas slavi. Leti, kroz senku od drvoreda kestena ili zimi, prateći otiske kopita u snegu, ovaj prsten oko Beča predstavlja uvertiru u manire, političke odluke, utvrđene građanske norme, društvenu hijerarhiju, ekscentrično plemstvo, stare zanate i atmosferu koja miriše na imperiju.

Nakon odluke cara Franca Jozefa I da se gradski bedemi poruše, sačinjen je plan uređenja slobodnog prostora ispred zidina, u ulicu, u kojoj bi svoje mesto našle ustanove od značaja. Ideja je bila da se napravi veliki bulevar oko starog grada, koji je danas Prvi bečki okrug. Umetnički koncept tog vremena podrazumevao je da se svaka zgrada napravi u istorijskom stilu, koji bi najbolje izrazio njenu funkciju, odnosno socijalni položaj svog vlasnika. U skladu sa tim postojala je obaveza da se komisiji prilože planovi privatnih kuća, koja bi utvrdila da li će se one harmonično uklopiti u celinu. Od novca od prodaje placeva privatnicima, kao i cigla sa gradskih zidina, podignute su javne zgrade. Neoklasicizam je vremenom prestao da se dopada stanovnicima gradova, tako da su ga savremeni urbanisti postepeno otklanjali nakon II svetskog rata, ali ne i u Beču u kome je on ostao kao jedinstveni urbanistički ansambl.

Ulica Ringstrasse je otvorena 1865. godine i danas okružuje gradsko jezgro. U njoj se nalazi gradska kuća Rathaus, završena 1883. godine i građena u stilu neogotike, ukazujući na taj način na važnost gradova u srednjem veku. Preko puta se nalazi Burgtheater naznačajnije pozorište Austrije, čiji počeci datiraju iz vremena carice Marije Terezije. Prošle godine ono je proslavilo 50 godina od ponovnog otvaranja, nakon što je izgorelo, krajem II svetskog rata. Par koraka dalje je Parlament, građen u stilu neogrčkog klasicizma, kao omaž atinskoj demokratiji. Unutrašnju dekoraciju u sali Gornjeg doma radio je Uroš Predić i ona je takođe uništena tokom rata.

Jedan preko puta drugog, nalaze se Kunsthistorisches museum poznat po svojoj zbirci (Ticijan, Mikelanđelo, Rembrant, Rubens, Velaskez, Leonardo da Vinči) i Naturhistorisches museum, oba građena u stilu italijanske renesanse, ponovo otkrivajući umetnost tog perioda. Između njih je spomenik Marije Terezije u bronzi.

Preko puta, u parku Burggarten nalazi se statua Mocarta. U Beču je Mocart proveo poslednjih deset godina života, u njemu komponovao glavna dela i govorio da je “Beč najbolje mesto na svetu za njegov zanat”. U aktuelnoj predstavi Burg teatra Mozart - Werke Ges.m.b.H. u režiji Franca Vitenbrinka, smenjuju se simfonije, “Mala noćna muzika”, “Papa was a Rolling Stone” i utisak kako iz legende nastaje kliše, a iz klišea kič, veliki i sladak kao Mocart kugla. Čitava 2006. godina zvanično je posvećena Mocartu i tokom svih dvanaest meseci će se slaviti 250 godina od njegovog rođenja (rođen je 27. januara 1756. u Salcburgu). Da bi se genije učinio živim biće izvedeno na stotine projekata: u preko 30 gradskih crkava će se prvi put čuti duhovna muzika koju je komponovao, sviraće se na ulicama, trgovima, parkovima, po šoping centrima, javnim kupatilima, stanicama metroa, ulazima i foajeima zgrada, poslovnih prostora i muzeja. Sa iste strane na kojoj je Mocartov spomenik, u produžetku Ringštrase, nalazi se Opera, na čijoj je izgradnji radio i Milutin Milanković. Opera je otvorena iste, 1869. godine kada i Narodno pozorište u Beogradu, Mocartovim »Don Đovanijem«. I ona je prošle godine slavila 50 godina od ponovnog otvaranja, kako je tokom rata bila bombardovana.

Nešto dalje je Hotel Imperial, koji je podignut 1863. godine, kao bečka rezidencija princa Virtemberga. Palata je pretvorena u hotel 1873. godine, povodom Svetske izložbe. U njemu je krajem 1900. godine živeo i kralj Milan Obrenović, pre nego što se preselio u svoj bečki stan, u kome je ubrzo i umro. Hotel je poznat po tome što u njemu odsedaju državnici, umetnici, pisci i ličnosti kao što su bili Sara Bernar, Ćarli Čaplin, zatim Roling Stonsi, Žilijet Binoš... Tu se i dalje služi i prodaje Imperial torta, četvrtastog oblika, koja se ručno pravi i pakuje. Njen tvorac je dečak koji je radio u hotelu, a torta je postala čuvena jer se dopala caru. Povodom Mocartovog jubileja prodavaće se limited edition torte. Sem prefinjenog ukusa čokolade, dodat je marcipan i napravljeno posebno pakovanje. I ove godine je maestro Novogodišnjeg koncerta odseo u hotelu Imperial, a na kraju koncerta su gosti hotela, kroz manji ulaz preko puta Musikferajna, otišli u Imperial na brunch.

Musikverein je poznat kao centar bečke muzičke kulture i mesto internacionalnog koncertnog života. Udruženje koje je osnovano 1812. godine starije je od zgrade, koja je sagrađena pola veka kasnije (1870. godine), na bečkom Karlsplacu. Muzikferajn kao i Parlament, projektovao je arhitekta Teofil Hanzen, u stilu neoklasicizma.

Bečki koncertni život, koji je do 18. veka pripadao plemstvu, tražio je novi oblik. Koliko je veliko interesovanje vladalo, svedoči dobrotvorni koncert iz 1812. godine koji je organizovalo “Društvo aristokratkinja”. Približno šeststotina ljubitelja muzike i amatera se okupilo da, dva puta, pred publikom od 5000 ljudi izvede Hendlov Oratorium Timoteus. Muzika je imala jak uticaj, a izvođenje veliki uspeh. Jozef Zonlajntner, sekretar Društva i prvi tekstopisac Betovenovog “Fidelija”, je iskoristio takvo raspoloženje publike i počeo sa osnivanjem Udruženja prijatelja muzike. Dve godine se čekalo na dozvolu cara, kako je monarh i dalje imao strah od jakobinaca, a buržoaske ideje prihvatane sa sumnjom, tako da je bečka aristokratija pomogla osnivanje Udruženja. Princ Rudolf, carev brat i Betovenov učenik postao je zaštitnik Udruženja, koje je zvanično priznato 1814. godine. Car Franca Jozef I, koji je dozvolio rušenje starih gradskih zidina, time je omogućio da se grad proširi i to je bio početak “Ringštrase perioda”. Nove zgrade, među njima Opera, galerije i muzeji trebalo je da, po carevoj želji, niknu na Ringštrase i Muzikferajn je bio konačno u mogućnosti da napusti svoju staru zgradu u centru grada, koja je imala mesta za 700 gostiju i uskoro nije mogla da udovolji zainteresovanoj publici. Godine 1863. car je Udruženju dao veliki plac preko puta Karlskirche i Prijatelji muzike su dobili šansu da postanu deo arhitekture Ringštrase sa reprezentativnim zdanjem, u kome je trebalo da budu najmanje dve koncertne sale. U Zlatnoj sali se i danas održava Novogodišnji koncert, kao i Bal Filharmonije.

Već duže vreme je tradicija Bečke filharmonije da za Novu Godinu priredi koncert sa delima iz repertoara muzičke familije Štraus, koji se prenosi u 46 zemalja. Nastao u vreme koje nije bilo dobro i lepo za Austriju, oni su imali za cilj da podsete ne neka prošla vremena i izraze nadu u budućnost. Ovim koncertom se svetu prenosi optimizam koji Nova Godina sa sobom donosi, nada, prijateljstvo i mir, koji šalju ambasadori muzike, besprekorno izvodeći muzička remek dela.

Prvi susret između Johana Štrausa mlađeg i Bečke filharmonije dogodio se kada je Štraus komponovao “Bečku krv” za čuveni bečki “Opera bal”, koji je održan u aprilu 1873. godine u glavnoj sali Muzikferajna. Po svom običaju, Štraus je dirigovao ovim prvim izvođenjem, sa violinom u rukama. Naredni susret između Filharmonije i Štrausa dogodio se u novembru iste godine, kada su zajedno nastupali povodom koncerta priređenog za Svetsku izložbu u Beču. Repertoar je uključio i valcer “Na lepom plavom Dunavu”. Nakon ovog događaja usledila je krajnje neuobičajena serija koncerata, pod nazivom Soirée u Operi, na kome je Štraus premijerno dirigovao izvođenje svoje “Reminiscencije starog i novog Beča”, potpuri nastao na osnovu tema iz svojih i dela njegovog oca. Koncert je doživeo takav uspeh, da je morao da bude ponovljen. Naredni susret između Štrausa i Orkestra, dogodio se maja 1899. godine, kada je Štraus dirigovao operetom “Slepi miš” u Operi, prvi i jedini put. Tokom izvođenja Štraus se prehladio i zatim razboleo od zapalenja pluća, od koga je umro u junu iste godine.

I građansko društvo u Srbiji je, po uzoru na Beč, počelo pre više od jednog veka da neguje tradiciju održavanja balova. Bal je počinjao “Svetosavskom himnom” i zdravicom uz “Srpski kvadril”, odnosno “Srpski narodni marš”, koji je komponovao Johan Štraus mlađi.

Tradiciju izvođenja kompozicija Johana Štrausa, započeo je dirigent Klemens Kraus u Salcburgu 1929. godine, dirigujući koncertom sačinjenim isključivo od dela Johana Štrausa mlađeg i taj je koncert imao velikog uspeha. Večeri, 31. decembra 1939. godine, Kraus izvodi koncert koji se sastojao isključivo od dela muzičke dinastije Štraus, želeći time da naglasi identitet Austrijanaca, u vreme kada je zemlja kroz aneksiju nacističke Nemačke, izbrisana sa mape sveta. Taj događaj nazvan je “Specijalni koncert”. Prvim pravim Novogodišnjim koncertom dirigovao je takođe Kraus, 1. januara 1941. godine i sa izvođenjem nije prestajao ni tokom ratnih godina. Pod imenon Novogodišnji koncert prvi put je izveden 1946. godine, a Kraus je od njega načinio bečki događaj. Nakon Krausove smrti, koncertom je od 1955. godine dirigovao Vili Boskovski, ukupno 25 puta, a od njega je palicu preuzeo Lorin Mazel, do 1986. godine. Članovi orkestra su doneli odluku da nadalje svake godine menjaju dirigneta. Prvi među njima bio je Herbert fon Karajan, zatim Klaudio Abado i dalje Zubin Mehta, Rikardo Muti, Seiđi Osava, Nikolas Arnonkur...

Ovogodišnjim koncertom je po prvi put dirigovao Maris Jansons, muzički direktor Filharmonije u Oslu, poznat po svojim nastupima. Rođen je u Rigi 1943. godine, na Lenjingradskom Konzervatorijumu učio je violinu, klavir i dirigovanje, a svoje usavršavanje nastavio uz Hansa Svarovskog i Herberta fon Karajana.

Prve nežne note, kratka pauza i zatim snaga sklada, svojstvena umetnosti i prirodi. Kako smo navikli svih ovih godina i ove su prvi novogodišnji dan ispunili opojni zvuci valcera, uz slapove cvetnih aranžmana i gracioznih balerina. Poruka nade iz Beča stigla je Dunavom i trajala je koliko i koncert. Ostatak godine, kao i izbor muzike kome ćemo se prepustiti, zavisi od nas samih.

Prenosimo iz casopisa:  PRESTUP , broj 25