Preger, Andreja
pijanista, profesor Muzičke akademije, doktor pravnih nauka
(Pečuj 20. III 1912 - Beograd 2015)
Otac Jakov, majka Adela, rođ Hamburger. Posle proglašenja sovjetske gradske
republike (1919), porodica je napustila Pečuj i preselila se u Zagreb.
Prvi razred osnovne škole završio je u Pečuju, a školovanje nastavio u Zagrebu.
Upisao je i Hrvatsku zemaljsku glazbenu školu. Istovremeno je pošao u jevrejsku školu
(Izraelitička opća pučka škola). Posle završene osnovne škole, upisao je
Prvu realnu gimnaziju, koju je pohađao uporedo sa srednjom muzickom skolom.
Pored povremenih nastupa na kojima je svirao u organizaciji muzičke
škole, svirao je i za Radio Zagreb. Maturirao je 1930.
Posle završene realne gimnazije i srednje muzičke škole,
upisao je Pravni fakultet u Beogradu i konzervatorijum
u Lajpcigu, u klasi profesora Maksa Pauera. Klasu je
posle šest meseci preuzeo Oskar Herman. Lajpciški
konzervatorijum napustio je zbog nemogućnosti da plati školarinu, 1931.
Tokom 1931. prešao je na Pravni fakultet u Zagrebu i
upisao Muzičku akademiju u istom gradu, u klasi profesorke
Antonije Gajger Ajhorn. Klaviru ga je podučavala
Sidonija Gajger, a učio je i sviranje na orguljama. Tokom
akademske 1931/32. odslužio je vojsku u školi rezervnih
pešadijskih oficira u Bileći. Pošto je diplomirao
na Pravnom fakultetu (1936) i stekao doktorat (1937),
počeo je pripravnički staž najpre u sreskom, a zatim u
okružnom sudu. Posle završenog pripravničkog staža,
položio je advokatski ispit, marta 1941.
Rat ga je zatekao na mestu rezervnog potporučnika
Jugoslovenske kraljevske vojske. Mobilisan je 2. aprila i
poslat u Sinj kod Splita. Posle proglašenja Nezavisne
Države Hrvatske, Split je pripao italijanskoj okupacionoj
zoni. Andreja Preger je rat proveo u Splitu, dok je
njegova porodica izvesno vreme ostala u Zagrebu.
U pokušaju da prebaci porodicu u Split, uhapšeni su
njegovi otac i stric. Najpre su bili u zatvoru u Zagrebu
a potom su prosleđeni u logor Jasenovac, gde su streljani
1942. Sestru, majku i tetku uspešno je prebacio u Split.
Sa drugim umetnicima bliskim oslobodilačkom pokretu
pristupio je Kazalištu narodnog oslobođenja, sa kojim
je nastupao do novembra 1944. kada je cela grupa prebačena
u Beograd, gde se i naselio po završetku rata. Pri
Kazalištu je osnovao hor kojim je dirigovao do kraja rata.
Kazalište narodnog oslobođenja rasformirano je po
završetku rata. Glumci su raspoređeni u Jugoslovensko
dramsko pozorište, a muzičari su postali članovi
Beogradske opere. Andrija Preger je, međutim, prebačen
na Radio Beograd. U saradnji sa Mihailom Vukdragovićem,
formirao je Radio-hor. Postavljen je za sekretara
Muzičkog odeljenja, čiji je upravnik bio M. Vukdragović
Učestvovao je u osnivanju Zabavnog orkestra Radio
Beograda. Kada je Vukdragović1948. izabran za rektora
Muzičke akademije, postao je načelnik Muzičkog odeljenja.
Za glavnog urednika Muzičkog programa postavljen je
1949. U Radio Beogradu ostao je do 1951.
Po završetku rata počeo je da nastupa sa Simfonijskim
orkestrom Radio Beograda. Istovremeno je počeo da objav-
ljuje komentare muzičkih dela u domaćim listovima.
U periodu do sukoba sa KOMINFORM-om ostvario je
značajnu saradnju sa umetnicima iz Bugarske, Rumunije i Poljske.
Početkom 1946. sa Nadom Jevđenijevići Mirkom
Donerom formirao je klavirski trio, sa kojim je otišao
na prvu turneju, aprila iste godine. Iz ove saradnje
nastao je Beogradski trio. Prvi posleratni solistički
koncert održao je aprila 1950. na Kolarčevom narodnom
univerzitetu.
Bio je među osnivačima Udruženja muzičkih umetnika
Srbije (1946) i Saveza muzičkih umetnika Jugoslavije
(1950). Bio je dugogodišnji član uprave i generalni
sekretar Saveza.
Radio je od 1951. kao honorarni predavač sviranja orkestarskih
partitura na Muzičkojakademiji. Iste godine,
agencija Jugokoncert angažovala ga je kao klavirskog saradnika
umetnicima iz zapadnih država. Sa Beogradskom
filharmonijom ugovorio je solističke koncerte svake
druge sezone. Pošto je 1952. obnovljen Hor srpsko-jevrejskog
pevačkog društva, određeno vreme radio je i kao dirigent.
Za nastavnika kamerne muzike na Muzickoj akademiji
izabran je 1954. Nastavio je da predaje i sviranje orkestarskih partitura i korepeticiju za dirigente
Zbog novog zakona koji je od univerzitetskog nastavnog
osoblja zahtevao odgovarajuću diplomu, upisao je studije
i diplomirao na Muzičkoj akademiji u Ljubljani (1960).
Za redovnog profesora izabran je 1970.
Januara 1964. održan je prvi koncert Beogradskog trija
u novom sastavu (Andreja Preger, Aleksandar Pavlovići Viktor Jakovčič) u sali Kolarčevog univerziteta. Od
osnivanja do 1980, trio je svirao na koncertima u zemlji
i na turnejama u Belgiji, Bugarskoj Austriji, Kanadi,
Francuskoj Mađarskoj Danskoj SAD i SSSR-u.
Učestvovao je u organizaciji prvog festivala BEMUS
(1969), dok je sledeće godine izabran za člana Saveta
festivala. Godine 1980. postao je predsednik Umetničkog
saveta BEMUS-a. Istu dužnost vršio je u još dva navrata,
1980-1982. i 1985/86. U periodu njegove aktivnosti u
organizaciji, započelo se sa forsiranjem izvođenja velikih
premijernih dela u okviru festivala, strani ansambli
su počeli da izvode značajnija dela domaćih kompozitora,
a od 1981. otvaranje i zatvaranje festivala
posvećivano je jednom značajnom domaćem kompozitoru.
Povodom odlaska u penziju (1980), u organizaciji
Beogradske filharmonije, Udruženja muzičkih umetnika,
Muzičke akademije, Jugokoncerta i Radio Beograda
održan je jubilarni koncert u čast Andreje Pregera.
Posle penzionisanja, nastavio je da predaje na muzičkom
odeljenju Akademije umetnosti u Novom Sadu. Iz profesure
se povukao 1994. Devedeset godina života Andreje
Pregera obeleženo je prigodnim svečanostima u organizaciji
Udruženja muzičkih umetnika Srbije i Jevrejske
opštine Beograda (2002).
Tokom svoje karijere, Andreja Preger je nastupao sa više
od šezdeset solista iz zemlje i inostranstva, sa dvadeset
orkestara i više od dvadeset dirigenata.
Autor je knjige Šopen (Novi Sad, 1999) i šezdeset
odrednica u Muzičkojenciklopediji Jugoslavije. Članke,
studije i recenzije objavljivao je u Međunarodnoj politici
i Savremeniku (1957-1959). Autor je i muzičkih
komentara na Radio Beogradu (1945-1980). Povodom
njegovog 95. rođendana, objavljeno je memoarsko delo
Stoleće uz muziku (2007).
Za svoje izvođenje Šumanovog kvinteta u Es-duru, opus
44, sa Tartai kvartetom, dobio je Oktobarsku nagradu
grada Beograda (1964). Prvi je dobitnik nagrade za životno
delo Udruženja muzičkih umetnika Srbije (2002). Za
celokupan rad dobio je Zlatni mikrofon Radio Beograda
(1979), Plaketu Univerziteta umetnosti (2002) i Povelju
EPTA (European Piano Teachers Association) (2002).
Dobitnik je i Ordena Republike sa srebrnim vencem
(1972), Ordena rada sa crvenom zastavom (1977), Ordena
zasluge za narod sa zlatnom zvezdom (1989) i Medalje Belog anđela (2002).
LITERATURA:
Andreja Preger, Stoleće uz muziku, Beograd 2007;
Andreja Preger, Ne više u Zagreb (u publikaciji Jaša Almuli, Živi i mrtvi, Beograd 2002, 223-239);
Andreja Preger, Jevrejska škola u Splitu, školske 1942/3,
Mi smo preživeli..., knjiga 5, Beograd 2009, 17-20;
Vera Izrael Jovanović Muzika je najlepša poezija, Bilten SJOJ Jevrejski pregled, 2, 1994, 13;
Ko je ko u Jugoslaviji, Beograd 1957, 570; Ko je ko u Jugoslaviji, Beograd 1970, 840;
Muzička enciklopedija, Zagreb 1977, tom III, 124;
Ko je ko u Srbiji, Beograd 1995, 463-464;
Leksikon jugoslavenske muzike, Zagreb 1984, tom II, 1984, 206.
FOTOGRAFIJA: JIM
M. Radovanović
Iz knjige:
Znameniti Jevreji Srbije : biografski leksikon / [urednik Aleksandar Gaon]. -
Beograd : Savez jevrejskih opština Srbije, 2011 (Batajnica : Sprint). - 278 str. : ilustr. ; 24 cm