BORA BARUH

         Baruh (Bora) Baruh, sefardski Jevrejin, rođen je u Beogradu 1911. godine. Bezbrižno detinjstvo koje je proveo na dorćolskoj kaldrmi prekidaju ratni dani 1914. godine. Otac Ilija zatvara krojačku radnju i odlazi sa srpskom vojskom u rat, dok majka Bulina sa decom, Borom, Isidorom i Josifom, roditeljima u bugarski grad Vidin. Dečaci su u Vidinu dobili sestru Rašelu-Šelu i započeli svoje školovanje u jevrejskoj osnovnoj školi. Po završetku Prvog svetskog rata, 1918. godine, vraćaju se u Beograd, a na mestu svog nekadašnjeg doma nalaze samo veliko zgarište. Odlazak u Požarevac bio je privremeni spas za porodicu Baruh gde Bora 1921. godine upisuje prvi razred Državne realne gimnazije i otkriva svoju ljubav prema slikarstvu. Ipak život Baruhovih iz dana u dan biva sve teži, rađaju se još dve devojčice, Simha-Sonja i Berta-Bela. Kako bi prehranio porodicu otac prihvata novi posao, što je značilo i preseljenje u Niš. Borina želja da uči slikarstvo ne jenjava i on najviše vremena provodi u svom improvizovanom ateljeu, a korisne pouke mu daje i profesor slikanja Prve niške gimnazije Moša Šamović.

         Nakon položene velike mature 1929. godine Bora se vratio u gotovo potpuno zaboravljeni rodni grad i upisao Pravni fakultet. Nakon završenih studija kao mladi advokatski pravnik vrlo kratko je radio u struci. U potpunosti se posvećuje umetnosti i prvi put javno izlaže radove 1933. godine na Šestoj jesenjoj izložbi slikarskih i vajarskih radova beogradskih umetnika. U tom momentu sluha za njegov talenat najviše je imala Jevrejska opština koja mu iste godine dodeljuje atelje, a potom i stipendiju za školovanje na Ècole des Beaux Arts u Parizu. Učeći  kod poznatih slikara i pedagoga, Ozanfana i  Lota,  počeo je kao slikar impresionističke škole, a potom se razvio u koloristu. Boravak u Francuskoj Bora je iskoristio i za političku angažovanost uključivanjem u KP Jugoslavije i KP Francuske. Istovremeno šalje svoje radove na prolećne i jesenje izložbe u Beogradu, upoznaje Elviru Žilia, svoju buduću suprugu, dobija sina Žan-Kloda, okuplja se sa jugoslovenskim slikarima u Udruženju jugoslovenskih umetnika u Parizu, izlaže na Svetskoj izložbi u Parizu 1937., zatim u salonu "Tuileries", kao i u galerijama "Niveau", "Carmina", "Galerie de Paris".

Zbog političkog angažmana koji je bio sve ozbiljniji Bora je deportovan u zemlju i mesec dana provodi u logoru Glavnjača. Pod stalnom prismotrom policije, bolestan i iscrpljen, nastavlja da slika, prilazi grupi "Život", koju između ostalih čine Đorđe Andrejević Kun, Mirko Kujačić, Radojica Živanović Noe, Danijel Ozmo, Baja Beraković i Vinko Grdan, čiji je cilj da okupi što veći broj umetnika na osnovama antifašističkog programa. Potez na Borinim slikama postaje sve kraći, kompozicija gubi čvrstinu oblika zbog insistiranja na tamnim kolorističkim rešenjima, a motivi su sa Kalemegdana, Marinkove bare, Zemuna, Makiša, Višnjice. Godine 1938. priredio je svoju prvu samostalnu izložbu u Inžinjerskom domu u Beogradu sa radovima nastalim u Parizu. U kritici povodom ove izložbe se kaže da je Baruh dobar slikar, ali da svoj rad treba da obogati proučavanjem crteža i forme, koje nagoveštava u skici kompozicije "Zbeg", vizije oktobra 1938., kada je jevrejski narod doživeo tragediju za vreme sloma Čehoslovačke.

         Svoju poslednju samostalnu izložbu organizovao je 1939. godine u Zagrebu, da bi potom neko vreme sa porodicom proveo na Jadranskom moru, što su bili i poslednji dani mira i spokoja za Boru, Elviru i malog Žan-Kloda. Iste godine opet se našao u zarobljeništvu u Glavnjači, a prebacivanje u Bilećki logor bilo je nova prekretnica u daljem životu i umetničkom radu Bore Baruha. Njegovo slikarstvo sada dobija drugu dimenziju, nastoji da bude svedok događaja i strahota, da kao reporter ostavi trag pokolenjima o tadašnjim ratnim danima. Nastali radovi su sada crteži, a ne slike. Sredinom maja 1940. uspeva da izađe iz logora, vraća se u Beograd ali je i dalje pod stalnom prismotrom. Te godine učestvuje na Dvanaestoj prolećnoj i Trinaestoj jesenjoj izložbi slikarskih i vajarskih radova jugoslovenskih umetnika u Umetničkom paviljonu na Kalemegdanu, ni ne sluteći da je to gotovo kraj njegovog bogatog umetničkog opusa.

Šestoaprilsko bombardovanje Beograda bilo je poslednje viđenje porodice Baruh. Kao Jevrejin bio je obeležen, nosio je žutu traku, počeli su najstrašniji i najtužniji dani. Ratno slikarstvo obeleženo je skicama i crežima iz skloništa. Sve je iskazano u potezima tušem, mastilom i olovkom, jer za brzinu doživljenog boja nije imala vremena, paleta je prigušena. 1942. Bora je proveo dva meseca u zatvoru, u valjevskoj Mionici, pod strahovitim mukama, obleležen i po nacionalnoj osnovi i po političkom opredeljenju. Ipak je i tu nalazio snage da na komadićima papira crta. Zahvaljujući zatvorskom drugu Bošku Novakoviću neki od crteža su sačuvani. Iz ovog zatvora je prebačen u Gestapo u Beogradu, a odatle 2. jula 1942. u logor na Banjici. To je bilo jedino mesto na kome nije ništa zabeležio. Sreću svog imena nije doživeo (Baruh na hebrejskom znači blagosloveni), dva dana kasnije streljan je na stratištu u Jajincima.

         Bora Baruh je za sobom ostavio brojno (oko 200 slika i gotovo isto toliko crteža) i tematski raznovrsno slikarstvo sa prikazom portreta, gradskih veduta, pejzaža, enterijera i mrtve prirode.                                                         

                                                                                                                                 Barbara Panić