INTERVJU: JOVAN BAJFORD, PROFESOR
Virtuelna zajednica nacista
 
 

   Profesor Jovan Bajford (Byford) je socijalni psiholog po struci, profesor na katedri za društvene nauke na Univerzitetu Notingam Trent, u Engleskoj. Prije dvije i po godine na Univerzitetu u Lafborou doktorirao je na teoriji zavjere u srpskom društvu u vreme NATO bombardovanja. Nedavno je završio istraživanje u kojem razmatra predstave Vladike Nikolaja u savremenoj srpskoj pravoslavnoj kulturi, s posebnim osvrtom na dinamiku negiranja i potiskivanja antisemitizma u prezentacijama njegovog lika i djela. Ali tokom dugogodišnjeg naučnog rada usredsređen je na istraživanja antisemitizma u cijelom svijetu.
   MONITOR: U Srbiji je veliku pažnju izazvalo pojavljivanje imena uglednih Jevreja iz Beograda na Internetu. O kakvom se mediju zapravo radi?
   BAJFORD: Sajt o kome je reč nije nov. U pitanju je jedan od najpoznatijih i najposećenijih sajtova neonacističke zajednice širom sveta. Baziran je na Floridi, i funkcioniše pod sloganom White Pride World Wide - beli ponos širom sveta. Sredinom 90-ih osnovao ga je Amerikanac Džon Blek koji je "karijeru" započeo u Kju Kluks Klanu. U njegovom osnivanju učestvovali su i ozloglašeni Dejvid Djuk, jedan on najprominentnijih negatora Holokausta u Americi, kao i lideri Neo-nacističke alijanse. Godine 1997. pridružili su im se i Aryan Nations, još jedna poznata američka neo-nacistička organizacija. Sajt sada ima ogranke i Internet forume širom sveta, naravno u zemljama gde su belci većinsko stanovništvo. U Srbiji on postoji čini mi se od 2001. Forum služi za širenje neonacističke literature i drugih rasističkih, antisemitskih i homofobičnih tekstova i poruka. Kao što vidimo objavljuju se i liste Jevreja. Glavni deo sajta na engleskom, čak ima i stranice posvećene deci, tu su i lični oglasi za upoznavanje. Preko sajta se razmenjuju mp3 fajlovi sa nacističkom muzikom, pišu filmske kritike, reklamiraju susreti, vode čestro žustre debate, itd. Prava mala neonacistička virtuelna zajednica. U Srbiji su bili okupljeni oko nekoliko bendova kao što su Outguard, Trijumf  Volje, itd. Sada su se izgleda pojavili nekakvi "rasonalisti", koji imaju sajt, amblem, himnu, program.
   MONITOR: U svijetu su brojni oblici antisemitizma koji se šire kroz elektronske medije. Po čemu je ovaj specifičan? Da li je još negdje dostignuta ta brutalnost da se objavljuju imena i adrese ljudi.
   BAJFORD: Još početkom 90-ih, sociolozi koji se bave ekstremizmom okarakterisali su Internet kao jedan od najznačajnijih događaja za popularizaciju ekstremno desničarskih ideja. Praktično je besplatan, osigurava međunarodno prisustvo i anonimnost. Sajt na kome je objavljena lista Jevreja u Srbiji, osnovan je upravo zbog toga sto su Blek i njegove kolege shvatili potencijal Interneta kao medijuma za komunikaciju politički aktivnih, marginalizovanih grupa. Takođe, činjenica da je baziran u Americi znači da se njegovo prisustvo kod nas ne može zabraniti. Objavljivanje adresa ljudi koje neonacisti smatraju za ideološke neprijatelje nije novitet. Pre dve i po godine Mat Hejl, lider jedne rasisitičke organizacije u SAD uhapšen je nakon što je pokušao da unajmi plaćenog ubicu da ubije sudiju Džoan Levkov, koja je neposredno pre toga donela presudu protiv njega. Prvog dana suđenja za pokušaj ubistva, u januaru 2003, Hejlovi simpatizeri su na istom sajtu koji je kod nas objavio listu imena i adrese Jevreja objavili adresu sudije Levkov. Početkom ovog meseca, šest nedelja pre nego što je trebalo da bude doneta presuda, majka i muž Džoan Levkov, oboje invalidi, ubijeni su u kući u Čikagu.
   MONITOR: Kako državne institucije suzbijaju taj kriminal?
   BAJFORD: Još nije utvrđeno ko je ta ubistva izvršio. To verovatno nisu bili oni koji su adresu objavili ili neko direktno povezan sa Hejlom. Najverovatnije je to bio neki simpatizer koji je poželeo da se ovim aktom istakne. U Americi iza najvećih akata rasističkog nasilja i takozvanog "domaćeg terorizma" raznih radikalnih grupa ne stoje članovi ili lideri organizacija već tzv.  "vukovi samotnjaci", ljudi koji su opsednuti željom da ih prihvate ekstremisti i nasiljem pokušavaju da steknu kredibilitet i reputaciju. Dobar primer za to je Timoti Mekvej koji je 1995. godine digao u vazduh zgradu FBI u Oklahomi. On je imao veze sa desničarskim grupama u SAD, ali je ovaj akt izvršio sam, da bi se dokazao. Isto važi i za Dejvida Koplanda koji je 1999. izvršio više bombaških napada na etničke manjine i gej zajednicu u Londonu. Bio je fasciniran grupama kao što su Combat 18 i National Front, a terorističkim gestom je želeo da se njima dokaže. Prošle nedelje, samo nekoliko dana nakon što su Levkovi ubijeni, dvostruki ubica je već slavljen kao heroj među neonacistima u Americi. Prema tome, rasprostranjenost i pristupačnost Internet sajtova koji propagiraju mržnju i nasilje čini ih naročito opasnim. Oni koji na sajtu objavljuju imena Jevreja, čak i ako ne pozivaju direktno na fizičko nasilje, snose veliku odgovornost. Nakon što su objavljene adrese Jevreja, jedan od učesnika foruma "objasnio" je da neonacisti ovim ne pozivaju na nasilje. Ali na istom forumu neki članovi su već objavili nameru da one koje su označili kao izdajnike "pljunu", ili čak "stave pod nož".
   MONITOR: Antisemitizam u svijetu opet raste. Vlada SAD već nekoliko godina upozorava evropske institucije, posebno vlade, da odlučnije reaguju na te pojave. Koliko to postaje ozbiljno?
   BAJFORD: U većem delu Zapadne Evrope primetan je porast antisemitizma. U Engelskoj je prošle godine broj antisemitskih ispada porastao za 50 odsto u odnosu na 2003. Slično je u Francuskoj, Belgiji, i drugde. Iza ovog porasta stoje dva različita izvora, među kojima ima dodirnih tačaka, ali i značajnih razlika. Prvi izvor je tradicionalna desnica, čiji se antisemitizam zasniva na rasističkim teorijama koje su bile stub nacističke ideologije u Nemačkoj 30. i 40. godina dvadesetog veka. U ovu kategoriju spada antisemitizam skinhedsa i neonacista. Oni propagiraju ideje o inferiornosti Jevreja naspram "arijevske rase". I, naravno, forsiraju večitu ideju o jevrejskoj zaveri.  Drugi izvor antisemitizma je islamski ekstremizam, koji propovedaju razne marginalne islamističke grupe. One, koje su aktivne od početka druge Intifade 2000. I takođe koriste Internet za komunikaciju, ali operišu i u pojedinim džamijama gde služi radikalni islamski kler. Fokus njihove pažnje je izraelsko-palestinski konflikt i animozitet prema Americi, koju smatraju cionističkom "ekspoziturom". Dakle i ovde je u centru pažnje ideja o jevrejskoj zaveri.
   MONITOR: U novije vrijeme se pojavio i tzv. novi antisemitizam?
   BAJFORD: Takozvani "novi antisemitizam" liberalne levice, se od starog razlikuje po svojoj suptilnosti. Čini ga radikalna kritika izraelske politike na Bliskom Istoku koja je formulisana kao kritika prema Jevrejima kao narodu i Izraelu kao jevrejskoj državi. Naravno, nije svaka kritika Izraela antisemitizam. "Novi antisemitizam" je prepoznatljiv po tome što je kritika politike Ariela Šarona artikulisana tako da se ponavljaju i reprodukuju mitovi o, recimo, jevrejskoj finansijskoj i političkoj moći, koji podsećaju na tradicioni konspirativni antisemitizam.
   MONITOR: Antisemitizam je odlika i Istočne Evrope. Koliko je on u skladu sa evropskim kretanjima?
   BAJFORD: U Istočnoj Evropi klasifikacija anti-jevrejske ideologije je nešto drugačija. Kao što vidimo neonacisti su među nama, dok je islamskog antisemitizma jako malo. Primera "novog antisemitizma" gotovo da nema, verovatno zbog tradicionalno dobrih odnosa između Srbije i Izraela zadnjih godina (koju nacionalisti čak pokušavaju da uzurpiraju za svoje potrebe), ali i zbog činjenice da kod nas izraelsko -palestinski konflikt ne zauzima značajan javni prostor. Međutim u Srbiji postoji  drugi vid antisemitizma, koji je vrlo rasprostranjen u Istočnoj Evropi, naročito u Rusiji. To je mešavina hrišćanskog antisemitizma i ideje o jevrejskoj zaveri koja opstaje kao često latentna dimenzija anti-evropskog, anti-liberalnog, konzervativnog diskursa. Glavni ideolog ove vrste antisemitizma je Nikolaj Velimirović, a njegove ideje promovišu Velimirovićeve apologete u crkvi (Atanasije Jevtić, Amfilohije Radović) i među hrišćanskom desnicom (Obraz, Dveri, Sv Justin Filozof).
   MONITOR: Da li postoji veza između antisemitizma hrišćanske desnice i antisemitizma neonacista?
   BAJFORD: Ta veza nije direktna. Na neonacističkom sajtu na kome se pojavila lista Jevreja, Nikolaj Velimirović se ne spominje kao relevantan autoritet. Takođe, postoji animozitet između hrišćanske desničarske omladine (Obraz, Dveri, Justin) i skinhedsa koji su nevernici. To se često može videti na Internet forumima, recimo, Zvezdinih navijača gde se ove dve grupacije ponekad susreću. Ali u ideološkom smislu, indirektna veza postoji, jer delovi njihovih programa se podudaraju. Anti-zapadnjaštvo, nacionalizam, ideološka isključivost, odanost  Radovanu Karadžiću i Ratku Mladiću, homofobija, animozitet prema liberalnim vrednostima i, naravno, antisemitizam vrlo su bitni zajednički elementi. Obraz je recimo rasistička organizacija. Ogranak Obraza u Rusiji je u svom časopisu objavio sliku "pozajmljenu" od Benetona na kojoj su zagrljeni mladić crnac i devojka belkinja, a ispod piše - "I ovo je genocid".
   MONITOR: Internet je omiljeni medij rasističkih grupa u Srbiji.
   BAJFORD: Antisemitski Internet forum, recimo, postoji i na sajtu pokreta Svetozar Miletić. Njihov je antisemitizam po mnogo čemu je drugačiji od neonacističkog, ali se vidi da su posetioci ovog sajta proučavali sličnu literaturu kao i neonacisti: "Protokoli sionskih mudraca", pamfleti Lazara Prokića i Milorada Mojića iz 1941, itd. Zabrinjavajuće u vezi pokreta Svetozar Miletić je to što su njegovi članovi brojni intelektualci i akademici. Na slavi ovog pokreta, ove godine, bio je i vladika Irinej Bulović. Dakle jedan od najcenjenijih srpskih vladika nije smatrao za neophodno da se ogradi od pokreta Svetozar Miletić, i pored toga što se na njihovom sajtu promovišu antisemitske poruke. Nek članovi ovog pokreta imaju svoje simpatizere među "rasonalistima": jedan članak Koste Čavoškog o Vojvodini, objavljen na sajtu pokreta Svetozar Miletić do nedavno je bio i na sajtu rasionalista, tik do njihovog "programa". To samo po sebi ukazuje na jednu vrstu idejnog preklapanja ali i na vezu između matičnog toka u srpskom društvu (crkva, akademija, politika) i ekstremizma.
   MONITOR: Kako čitati te poruke?
   BAJFORD: Što se tiče liste imena i adresa uglednih Jevreja u Srbiji, koja je objavljena pre nekoliko nedelja, jasno je da je ovaj potez motivisan željom da se jevrejska zajednica zastraši. Naravno motiv je i publicitet, oni uživaju u novostečenoj ozloglašenosti. To ukazuje na motive antisemitskog aktivizma: zastrašivanje, kojim želi da se postigne nevidljivost i nečujnost manjina u javnom životu. Neonacisti su na neki način ekstremna manifestacija jedne šire pojave. Izgleda da je opstala nekakva kategorija nacionalne i verske podobnosti u nacionalističkom diskursu koju neonacisti dovode do njima svojstvenog ekstremizma.
   MONITOR: Oblici antisemitizma se mijenjaju prije i poslije pada Miloševića.
   BAJFORD: Do 2000. godine objekat mržnje i prezira bili su američki i francuski Jevreji. Srbija je tada bila poslednji "bastion otpora Novom svetskom poretku" a opasnost je tada pretila isključivo spolja. Dakle, može se reći da je u to vreme antisemitizam zadržao jednu apstraktnu i simboličku dimenziju, karakterističnu za istočno-evropski "antisemitizam bez Jevreja".
   S poboljšanjem odnosa između Srbije i Zapada, 2000.  teorije zavere uključujući i one antisemitske, izgubile su na popularnosti i ponovo se našle na margini. Mnogi na desnici su pad Miloševića i svoju marginalizaciju protumačili kao pad Srbije u ruke novom svetskom poretku, i pobedu jevrejske zavere. Posle 2000, knjige Ratibora Đurđevića govore o "judeo-Srbiji". "Neprijatelj" više nije u Americi, u Briselu ili Parizu, već u Beogradu. Predmet mržnje dakle postali su Jevreji u Srbiji.