ISTORIJAT MUZEJA

Jevrejski istorijski muzej (JIM) u Beogradu predstavlja jednu celovitu, po mnogo čemu jedinstvenu muzejsku ustanovu u Srbiji. To je jedini jevrejski muzej u našoj zemlji, tematski specijalizovan, a sadržajno veoma kompleksan. Osim muzejskog materijala, Jevrejski istorijski muzej ima sopstveni, srazmerno veliki arhiv čija dokumentacija i foto-dokumentacija svedoči kako o Holokaustu, u kojem su mnoge jevrejske opštine bukvalno nestale, tako i o životu i aktivnostima jevrejskih zajednica iz Srbije i sa teritorije cele bivše Jugoslavije u 19, još više 20. veku, uključujući i savremene periode.
Jevrejski istorijski muzej je osnovan 1948. godine u okviru Saveza jevrejskih opština bivše Jugoslavije. Zanimljiva je činjenica da je ideja o osnivanju muzeja ovakvog tipa mnogo starija. Već posle prvog Redovnog kongresa Saveza jevrejskih veroispovednih opština Kraljevine Srba, Hrvata  Slovenaca održanog 1921. godine u Zagrebu, bilo je predloga i planova za stvaranje muzeja - pravog mesta za čuvanje jevrejske baštine i kulturnog identiteta. Ipak, ova ideja nije ostvarena. Imajući u vidu Drugi svetski
rat i događaje koju su usledili počev od 1941. godine u Jugoslaviji, sa ove vremenske distance, može se slobodno reći da je ״sreća u nesreći" što jevrejski muzej nije tada osnovan.


Pošto je uspeo da se obnovi, kao vodeća institucija preživelih jevrejskih opština oslobođene Republike Jugoslavije, Savez se, u jesen 1945. godine, obratio svojim članicama sa molbom da prikupe sve raspoložive podatke o Holokaustu i učešću Jevreja u Norodnooslobodilačkoj borbi. Bio je to prvi, ali sasvim konkretan korak ka muzeju. Relativno brzo, u Zagrebu
je formiran Muzejsko - istorijski odsek u okviru Pravnog odeljenja Saveza. Otpočelo je sistematsko traganje za sačuvanom arhivskom građom. Godine 1952. do tada sakupljena građa je preseljena u Beograd, kada se nastavilo sa traganjem i sakupljanjem. ״Odsek" je počeo da se razvijau pravcu kompletne muzejske ustanove. Te 1952. godine, organizovana je izložba povodom otkrivanja impresivnog spomenika Bogdana Bogdanovića na sefardskom groblju u Beogradu, posvećenog jevrejskim žrtvamaHolokausta. Povodom obeležavanja desetogodišnjice obnove, Savez je 1955. postavio još jednu izložbu o radu
celokupne jevrejske zajednice u tadašnjoj Jugoslaviji.

 
Za sve to vreme, kao osnivač i vlasnik Muzeja, Savez je bio u stalnom kontaktu sa svim svojim jevrejskim opštinama, obnovljenim posle neviđenog stradanja 1941-1945. godine. Za zajednički Muzej i dalje su stizali materijali koji su se odnosili na istoriju jugoslovenskih Jevreja. Pozivu Saveza su se odazivali i pojedinci, preživeli Jevreji koji su donosili poneki predmet ili porodične fotografije, kolekcionari čije su zbirke opstale sakrivene, i drugi ... Mnogi su Muzeju zaveštali predmete iz porodičnih
kuća od istorijskog, etnološkog ili umetničkog značaja, a povremeno je vršen i otkup eksponata, u zavisnosti od trenutnih uslova.
Počev od datuma osnivanja, pa do 1959. godine, sakupljen je muzejski i arhivski materijal, dovoljan da se iste godine otvori lepa, slikovita - prva stalna, muzejska postavka. Na dan 19. maja 1960. godine, zajavnostje otvoren Muzej Saveza jevrejskih opština Jugoslavije, u istoj zgradi u kojoj je i Savez. Posle izvesnog vremena, naziv muzeja je preinačen u Jevrejski istorijski muzej (JIM), što mnogo više odgovara njegovoj nameni i sadržaju. Sa sakupljanjem i stručnom obradom materijala se nastavilo, pa je 1969. godine otvorena druga stalna postavka Jevrejskog istorijskog muzeja, znatno bogatija i izražajnija. Za njenu koncepciju je bila zaslužna prof. dr Vidosava Nedomački, prvi upravnik Muzeja.

Posle raspada Jugoslavije 1992. godine, formiran je Savez jevrejskih opština Srbije u kojem se okupilo deset jevrejskih opština, koliko ih ukupno ima u našoj zemlji. Status Jevrejskog istorijskog muzeja ostao je isti - on je deo Saveza jevrejskih opština Srbije. Iako je u sastavu Saveza, Muzej se razvio u instituciju za sebe, sa svojim specifičnim životom, svojom stručnom
ekipom i svojim poslovnim kontaktima sa drugim muzejima.
S obzirom na to da je stalna izložbena postavka Muzeja otvorena mnogo pre raspada Jugoslavije, ona se bavi istorijskim, etnološkim i opštekulturnim temama vezanim za jevrejstvo celokupnog nekadašnjeg jugoslovenskog područja. Usled teških političkih i ekonomskih problema koji su, počev od 1992. godine pritiskali našu zemlju, Srbiju, nisu se zasad stekli
uslovi za izradu nove, drugačije koncipirane postavke. Međutim, ako imamo u vidu činjenicu da su Jevreji ovog dela Balkana imali zajedničku istoriju i kulturna obeležja - onda je neizbežno da i koncept nove postavke zadrži, bar delimično, širi pristup u svojoj budućoj prezentaciji. Zbog svega toga, a i zahvaljujući složenoj i veoma suptilno osmišljenoj koncepciji, realna starost stalne izložbene postavke Jevrejskog istorijskog muzeja nikome ne smeta, jer ne utiče na izvanredan kvalitet informacija o jevrejskoj
istoriji i načinu života.

nazad